1 saβo itʔ jerʲemʲaʔ 2 nadɨmʔ nʲubʲeta jaxa naraʔ 3 nʲana saʦʲ panasʲ. ita 4 laӈtoʔ tʲuʔumna xajasʲ. nadɨmskoj rajonxana saβoӈe xajasʲ. janda pʲelʲa idʔ ӈilna ӈasʲ. rajonxana tanʲanaʔ xardakoʔ ikna xaiʦʲ. 5 nʲenoβna nadɨm nʲubʲeta xarad ӈoka majamʔ xosʲ. nadɨmʔ ӈoka xardada taxaraβɨsʲ. jendʦaβej iʔ maʃɨnʔ sʲexerɨmʔ ӈobʔ jenʲemedasʲ. pangodɨmʔ nʲubʲeta xardako ӈaβorta iʦɨpoj xajoβɨsʲ. nadɨmʔ xeβxana jesʲa sʲexerɨʔ pulmʔ iʔ ӈobʔ taxabtaβedasʲ. 6 tandajaʔ jaxa mʲunʲa itʲa tʲet mʲetraʔ βataʔ. jukad βata santʲimʲetraʔ pʲiruβna xamɨʦʲ. tarʲemʔ ӈodʔ tamna βeβa. xanʲaӈɨ jaxaʔna iʔ tabaӈga. Ӈarka salabʲiʔ jutʲeroʔ ӈobtʔ maʔlʲurӈaʔ. idmʔ nʲernʲaʔ saβoβna nʲidʲoʔ ӈedarambʲuʔ. salabaʔ jutʲerʔ tʲedarʲiʔ pʲendrʲemba nʲiʔ sʲerosʔ. jaxa 7 βarxana tabʦama letarambadaʔ boʨkaʔ ӈokaʔ. tad tʲikaxad xaradʔ xaxaiʔ. tamna tʲaxaʔ, jaxam sarʲo idʔ pandambʲidoʔ. jaxa tʲuʔuna pudana jadʲaxaʔna sarʲoʔ saʔӈaʦʲ. tʲikɨ jeʔemnʲa tʲedarʲiʔ taxabej ӈaβedoʔ sulorpa taroraxada jaӈgu. 8 tʲuku jalʲaxaʔna tanʲana majandʔ jerʲemɨʔ nʲadabada ʃtab saʦʲ tetna. ʃtabandoʔ ӈudandanaӈe βladʲimʲir koβalʲʨuk tara. pɨda nadɨmskoj rajonʔ, nadɨmʔ xaradʔ ӈarka jerβ. xardaxaʔna nʲeneʦʲaӈgʔ ӈaβradamdoʔ taslaβɨ jolʲʦʲandoʔ pʲiruβpa mʲipʲiʔ. maʃɨnaʔ bʲenzʲinxana ӈokaβna nʲidʲoʔ sabɨbʲuʔ. jerβʔ sʲaӈadoʔ. puna taraӈgu. xʲibʲa tʲenʲeβa, sʲanatʔ xunatʔ tarʲemʔ saβoʔ ӈamdʲodaʔ. 9 xanʲenʲiʔ, xalʲamʔ xadabada nʲeneʦɨjeʔ xanʲaxartʔ xardaxatʔ nʲidʲoʔ ӈedarambʲuʔ. xʲibʲa tʲenʲeβa, βeβa sʲertʔ teβaβa 10 xubtada jaӈgu. tad ӈanʲiʔ jaʔamna majandʔ jerʲemɨʔ nʲadabada ʃtabʔ manzaranarʲiʔ nʲeneʦɨje nʲadabʲiʔ. 11 tʲuku tadtʲoda sʲidʲaӈgaxana manʲijenaraʔ β.n.koβalʲʨuk. nʲabʲi sʲidʲaӈgaxana ikana xajoɨ xaradʔ. 12 β.serotettoʔ padβɨ 13 ---- 14 faktorʲijʔ ilʲeladʔ 15 Ӈedʲa ӈesɨxana, xalʲa zaβodadoʔ faktorʲijdoʔ ӈeto nʲiʔ 16 nultamba pʲajdo. xalʲa zaβodandoʔ jerβ kalʲeganoβ βalʲerʲij alʲeksʲejeβʲiʨ tʲikɨ nʲamna tarʲemʔ laxana: 17 - manʲa faktorʲijna pudana poxonaʔ nʲeneʦʲansʲalmaʦʲ. Ӈamgert labkɨdoʔ, jaʔ mʲadodoʔ nʲiʦʲ manzaraʔ. tʲedaʔ faktorʲijxanaʔ jaʔ mʲado sulurpʲinaʔ tarana ӈamgerʲidamdoʔ tʲirtʲa ӈanoxana teβraβaʦʲ. taʔ xalʲamʔ xadabaβa paӈo. jurʲibʲejnʔ kʲerosʲinmʔ teβraβaʦʲ. βɨӈgana ilʲenaxatʔ faktorʲij xaxaiʔ. tanʲad tarana ӈamgerʲidamdoʔ temdaβandoʔ jeʔemnʲa, ӈadʲbʲanaʔ faktorʲijʔ sulurpʲinaʔ. tʲikan xaledoʔ, ӈamzʲidoʔ teβrambaӈguʔ. faktorʲijxanaʔ nʲeneʦʲaʔ ӈokamdaʔ, ilʲeβadoʔ ӈadʲaӈgu. 18 m. jarojʔ padβɨ 19 ---- 20 nʲeneʦɨjeʔ ilʔ 21 jenzʲaʔ tʲerʔ 22 manʲaʔ nʲenej nʲeneʦʲaӈe nʲaxarʔ okrugxana ilʲeβaʔ. tʲikɨ dolgano-nʲenʲeʦkoj, jamalo-nʲenʲeʦkoj, nʲenʲeʦkoj aβtonomnoj okrugʔ. malӈe nʲenej nʲeneʦʲamaʔ ӈebna ӈodʔ, tarʲemʔ ӈodʔ poӈgananaʔ βadʲinaʔ xara nʲinaʔ xamʲedambʲuʔ. meta βadaβaʔ, panɨnaʔ sedɨrʔ jaӈgaʔ. laxarʲoβnanda nʲand xanʲad toβamʔ xamʲedaӈgunʲiraβʔ. luʦaʔ jaʔ padarkana xaxaja ӈebna ӈodʔ, nʲinaʔ sabʲe xomba nʲiβaʔ jerʲebʲer. Ӈulʲiʔ tʲonʲaӈɨ nʲitoʔ ilmʔ manemanʔ xarβabnandoʔ moskβa marʔ nʲamna xanӈaʔ. 23 dolgano-nʲenʲeʦkoj okrugxana ilʲenaʔ nʲenej nʲeneʦɨje nʲinʲiʔ ilmʔ nʲudʲa ӈeβaxadnʲiʔ manemanʔ xarβasʲetɨβ. manʲ tʲikɨ sʲexeremʲiʔ Ӈedʲe jamʔ nʲad sʲurtʲeβasʲ. nʲeβxɨ manemanʔ xarβaβemʲi jamʲiʔ maneʔӈaβasʲ, irʲinanʲiʔ joʔ tanʔjanasʲ. Ӈedʲe xardaxana ӈarka memanda sʲexerexenaʔ saβoβna xamʲekurӈaβaʦʲ. jaʔ poӈgana nʲiβanaʔ taxaraβanaʔ jeʔemnʲa, jamʔ tʲenʲeβanaxajunʲiʔ mʲerʲeta "buranamdʲi" sʲidʲa xeβxadandʲiʔ manesarӈadʲinzʲ. peβsʲumʲa nʲana, numda saβumzʲ ӈedalejnaʦʲ. teβadana jaβaʔ ust-jenʲisʲejskoj rajonxana ӈeda nosko ӈesɨsʲ. mʲerʲeta xanxana ӈedalʲobnaʔ ӈodʔ, "buranaβaʔ" jaʔ poӈgana malʲe sʲan jaӈorej taxaraӈgasʲ. xoj mʲakna sʲeӈgmaxadanaʔ tamna tʲaxaʔ ӈedalejnaʦʲ. tʲikɨ mʲakadanaʔ saβoβna jamʔ tʲenʲeβana nʲeneʦʲandaβaʔ xanaβaʦʲ. Ӈedʲa nʲana βɨӈgana ilʲenaʔ nʲeneʦʲaʔ ustʲ-jenʲisʲejskoj rajonxana mena nʲidoʔ saβoβna tʲenʲeβɨdoʔ. nʲaxanandoʔ tɨndaʔ, mʲadonzʲ xanӈaʔ, xajupadʲidoʔ mʲipʲiʔ. Ӈedʲa tʲerʔ sɨraʔ jenzʲa nʲamna mʲusʲerӈaʔ. nosko xardanʔ teβorӈaʔ, tanʲana ӈamgarʲidoʔ mʲirʦeβandoʔ jeʔemnʲa, βɨӈgana ilʲenaʔ nʲeneʦʲaʔ temdorӈaʔ. Ӈopoj xanʲaӈexena pomnandoʔ jerβodoʔ jamdoʔ pʲidsʲetɨʔ. xojxana ilʲenaxaβʔ sʲenzӈe ilʲeʔ. pʲilʲiʔ nʲerdʲe jenzʲa xojanʔ teβabʔ, manesartaxadat terʲi pɨsaӈgaӈgun. tanʲana, xojxana sɨra mʲadmʔ nʲin manetʔ. mʲatoʔ jeʔejӈe balok meʔӈaʔ. tʲikɨdoʔ mʲusʲilʲembʲidoʔ. matʔ, sʲidndʲet 24 xabtxana podʲerpʲidoʔ. Ӈob tʲikɨ tɨʔ xobaʔ jejaxana jesʲebʲidoʔ. nʲenej mʲatʔ maneʦʲ, mʲujdoʔ tabtombʲiʔ. jamdanabnandoʔ βata ӈamgarʲidoʔ ӈanʲi nʲesej balok mʲuʔ perjjadoʔ. sabʲe xandoʔ jaӈgu, sʲidʲa sʲan βandakodoʔ ӈesʲetɨ. nʲenej mʲadodoʔ taʔ mʲarɨbʲidoʔ. balokdoʔ sʲorʲetʲaӈgnandoʔ xajurӈaʔ. tɨma 25 jolʲʦӈgana nʲeʔ nʲiʔ xasʲenasʲetuʔ, ӈobʔ xasaβaʔ poӈgana jarkolasʲetɨʔ. xanʲaӈɨdoʔ xartoʔ tɨnzʲasaβejʔ, xexedana xorasaβejʔ jarkɨbʲidoʔ. nosko xardaxandoʔ nʲeʔ xartoʔ ӈedalʲorӈaʔ. xasʲeβdoʔ ӈedalʲobnandoʔ, mʲerʲeta "buranaxad" jeӈgaxartanʔ nʲiʔ xajurʔ. Ӈopoj, manʲaʔ okruganaʔ tɨʔ pertʲaxaʔ maneʦʲ, pɨdoʔ tɨdoʔ tʲanʲoʔ. Ӈedalʲoβanaʔ malӈgana tanam jaxa βarxana nʲaxatatoʔ todajaxana ӈesʲ, nuna balok ӈulʲiʔ ӈokasʲ. malʔ ӈebtoʔ ӈodʔ, tedoʔ jaӈgusʲ. puna tasla, tʲikɨʔ xanʲena nʲeneʦʲaʔ ӈeβɨʔ, nʲaxatatoʔ βelӈe ӈamdɨʔ. pɨdoʔ xorkɨ xadabʲiʔ. tʲikɨdoʔ xardaxad turtaʔ βʲezdʲexodʔ nʲeneʦʲaӈg mʲirdambʲidoʔ. xorkɨtoʔ jeʔejӈe ӈaβar, jesʲ mʲipʲiʔ, xʲibʲa ӈamgenʔ xarβa. taʔ meta tɨtoʔ tʲanʲo ӈeβa jeʔemnʲa ӈokajumʔ pʲelʲadoʔ jenzʲa jaxaxadʔ xadʲamʔ xadabʲiʔ. sɨranda xamʔmaxad texetoʔ xanӈaʔ. 26 ustʲ-jenʲisʲejskoj rajonxana samblʲaӈg ӈarka ӈesɨdoʔ. tʲikɨ nosko, karaul, ustʲ port, kazanʦeβa, βoronʦoβo. tanʲana nʲenej nʲeneʦʲaʔ, mandoʔ, tuӈgosʔ ilʲeʔ. rajondoʔ jerʲjej xarad karaul. jerβdandoʔ tarana nʲenej nʲeneʦʔ- tesʲedo munglʲi Ӈudojamboβʲiʨ. Ӈesɨtoʔ tʲerʔ ӈokajumʔ pʲelʲadoʔ jexena xalʲamʔ xadabʲiʔ. 27 noskoxoʔ, karaulxaʔ jenzʲa jamʔ pojoӈaxaʔ. rajondoʔ jerʲj xardanʔ, poʔ sʲidʲa βekna noskoxodʔ teβa nʲidoʔ pʲirasʔ. sɨraʔ murmanskaxad salabamʔ taxabtambada tuʔ ӈanoʔ jenzʲa jamna dudʲinka jolʲʦʲandʔ ӈaβarmʔ, ӈanʲi tarana ӈamgarʲi teβramba ӈedalʲorӈaʔ. tuʔ ӈano taslaβɨ jalʲana xanӈa. Ӈadʲbʲatoʔ nʲeneʦʲaʔ, ӈobʔ tʲikɨ jalʲamʔ tʲenʲeβa, taranandoʔ 28 tanʲabʔ karaulanʔ "buranaxaʔna" ӈedalʲorӈaʔ. nosko xarad jenzʲa jaxa nadoʔ nʲinʲa jorkakoʦʲaӈe nu. Ӈanʲi ӈesɨxɨʔ maneʦʲ jaӈganʲada jaӈgu. Ӈobtʲikɨ nʲeβxɨ xardako. Ӈesɨndoʔ jerβ nʲenej nʲeʔ, sʲilkʲina marʲija jegoroβna. pɨda malʲe sʲan po 29 ӈesɨnda ӈeβana nu. nʲita saӈgoβota sʲer saβoβna tʲenʲeβɨda saӈgoβota sʲer saβoβna tʲenʲejda, nʲida nʲadabʲida. tʲikana ilʲena nʲeneʦʲaʔ saβa βadana xombʲidoʔ. marʲija jegoroβna ӈesɨnda pomna sʲiʔmʲi jadelambʲisʲ, xanzʲerʔ nʲeneʦɨjeta ilʲeβamʔ maneʔlabtambʲisʲ. pʲilʲiʔ nʲerdʲe, ʃkolaxandoʔ tʲunʲinzʲ. Ӈaʦekɨtoʔ ilʲelaβa mʲakaβ ӈulʲiʔ pʲinkabtβɨ. Ӈamgert xardaxana tarana ӈamgerʲidoʔ jaӈgu. manzaraβa jalʲaxana ʃkoladoʔ paklaβɨ. nʲudʲakoʦʲa ӈaʦekɨʔ ʃkolaxana ӈopoj klassaxana toxolkuʔ. Ӈaʦekɨ toxolambada galʲina ludʲiβna-sadaʔeβa tarʲemʔ masʲ: 30 - sʲelʲbʲi nʲana ӈaʦekɨʔ maʔlambaβa jolʲʦӈgana, ӈokamʔ nʲiβaʔ teβrambʲuʔ. loxonaʔ tʲanʲo ӈeβa jeʔemnʲa, padarkana sʲaӈok padɨ, taӈokmʔ maʔlasʲetɨʔ. Ӈanʲidoʔ tamʲindoʔ xojxana xajurӈaʔ. Ӈadʲbʲata ʃkolaxana padnanaβaʔ tʲanʲo. ʃkolamdoʔ jolʲʦemʲaxadandoʔ jesʲa jaӈgoβa jeʔemnʲa, toxolko xanta sabʲe jaӈgosʲetɨ. rajonβaʔ, okrugβaʔ tʲuʔu mʲindʲa nʲeneʦɨjeʔ toxolkoβa nʲajuβʔ jesʲ sabʲe nʲiʔ ӈedarambʲuʔ. tʲuku poʔ, ӈopoj nʲe ӈaʦekerʲimʔ dudʲinka ӈesondʔ ӈedaraӈguβaʔ, jesʲ xobnanaʔ. Ӈanʲinaʔ malʔ xojanʔ xandanakɨʔ. 31 tamna tʲaxaʔ lʲekar mʲatʔ tʲunʲinzʲ. tanʲana ӈobtʲikɨ sʲerʔ. lʲekarʔ manʲimʔ xaradmʔ sulurma nʲajuβʔ jesʔ nʲiʔ tambʲuʔ. Ӈamge xanʲermana, nʲeneʦɨjedoʔ lʲekaratambaxaβa βarʲemboʔ meӈaʔ. Ӈarkoβna xaӈgurtʲitoʔ tanʲabʔ karaulanʔ, dudʲinkanʔ ӈedarambʲidoʔ. 32 tarʲemʔ jadertaxanʲiʔ xarad poӈgana ӈokaβ labkamʔ maneӈadamzʲ. tanʲana xajxad xamortaʔ temdorʦʲ βarʲemdoʔ meʔӈaʦʲ. Ӈanʲidoʔ po tʲaxaʔ xeβandaʔ. labkaxanandoʔ tarana ӈamgarʲidoʔ malʔ tanʲaʔ. Ӈadʲbʲata ӈodʔ, Ӈedʲa tʲer noskonʔ luʦɨmanzʲ turӈaʔ. soβxoʒandoʔ labkaxana tɨʔ pertʲidoʔ padarmana temdorӈaʦʲ. 33 jalʲanda peβsʲumzʲ soβxoʒandoʔ tʲusʲ janalarejnʲinzʲ. tɨʔ pertʲaʔ tʲikana manzarana jerβamdoʔ saβuӈadonzʲ. pɨda ӈoka poʔ xojxana ilʲenʲi poӈgana manzara. manzajamda sʲerta sʲerʔ mʲinrʲeda. 34 tʲikɨ xaβna ӈulʲiʔ nʲambara nʲemʔ laxanakurʦʲ nʲaӈadamzʲ. pɨda nʲeneʦɨjeʔ kulʲtura xardaxana manzara. nʲumda larʲisa kʲimoβna tesʲedo. okrugxanandoʔ saβoβna tʲenʲeβana nʲeneʦʲandoʔ. xurkarʲi fʲestʲiβalʲxaʔ ӈedalʲorӈa, ӈamgert xebʲidʲa jalʲa pɨda sʲiʦɨpoj nʲi xanasʔ. manzajamda ӈulʲiʔ saβuӈadasʲ. tʲonʲaӈɨ tajmɨrʔ nʲana ilʲena nʲenej nʲeneʦɨjeʔ nʲinʲiʔ ilmʔ maneʔӈaβasʲ. nʲenejβana βɨӈgana ilʲenaʔ nʲitoʔ ilʔ xardaxana ilʲena nʲaxatoʔ maneʦʲ saβa. 35 m. jar tadtaβɨ tʲuʔuj sʲidʲaӈgaxana jenzʲaʔ tʲerʔ manʲijedaʔ, ӈɨlʲnʲaӈɨ sʲidʲaӈgaxana manʲijenaraʔ mʲatoʔ jeʔejӈe metʲidoʔ balokadoʔ. 36 m.jarʔ padβɨ 37 ---- 38 lʲekaraӈe manzara 39 tatʲjjana nʲikolajeβna sʲeraʃoβamʔ prʲiuralʲskoj rajonxana tʲenʲeβadoʔ. pɨda katraβoʒʔ xardaxana ilʲe. malʲe ӈoka poʔ jambaxaʔ lʲekararʲiӈe manzara. taӈɨ irɨ jolʲʦʲaӈgana xalʲamʔ pertʲiʔ taӈoʦɨjemana ӈedalʲorʦetɨ. Ӈobkart nʲeneʦʲamʔ maneʔmadaβej nʲi xajesʲetu. ilʲesʲ xardaxananda menʲedoʔ. 40 tʲikɨ xaβna tatʲjjana nʲikolajeβna ӈudamda meta nʲe. sedjida ӈanʲi jeʔ paraӈodʲiʔ janʔ maneʔlabtaβanzʲ xanlasʲetɨdoʔ. tanʲad 41 xurkarʲi sʲejxad mʲindʲa βadaʔ jetʲa tosʲetɨʔ. 42 Ӈabʦata tʲeda βadʲeta nʲeβaʔ jetrʲe nʲernʲarʲi mʲiӈa. sambdʲaӈg poʔ tʲaxana sankt-pʲetʲerburgaxana ӈeda ӈerm tʲerʔ kulʲturamʔ toxolambada instʲitutanʔ toxolko pejaʦʲ. tad toβanda poxona tʲikamda jolʲʦeӈguda. 43 tʲuku b.ʒɨlʲinʔ tadtaβɨ sʲidʲaӈgaxana manʲijenaraʔ t.n.sʲeraʃoβa. 44 x.nʲambaraʔ padβɨ 45 ---- 46 kulʲturaʔ ilʔ 47 karʲelʲijaʔ nʲaӈa nʲeneʦʲaʔ ilʲeʔ 48 xaxajadaʔ jalʲaxaʔna karʲelʲijaʔ ja nʲamna jaderӈadamzʲ. tarʲemʔ jeβgʲenʲij βerʲjeβʲiʨ purunguj meta βadamda pʲadasʲ. pɨda jamalo-nʲenʲeʦkoj aβtonomnoj okrugxɨ dumaxana dʲeputatӈe tara. 49 tanʲana soβʲetʔ jeβropaxana menaʔ ja tenzʔ nʲeneʦʲaʔ konfʲerʲenʦɨjamʔ meӈaʦʲ. soβʲetʔ jeβropaxana manʲaʔ jaβaʔ, rossʲijaβaʔ ӈanʲiʔ tanʲa. konfʲerʲenʦɨjaxana taslambaβedoʔ ӈokasʲ. tʲikɨʔ poӈgana rossʲijaxana ilʲenaʔ tʲanʲotenzmʔ metaʔ nʲeneʦʲaʔ xanzʲerʔ kulʲturamdoʔ mʲinrʲeβamdoʔ manesarӈaʦʲ. obrazoβanʲije nʲamna xusuβedoʔ ӈamgemʔ sʲertaβamdoʔ taslambʲiʦʲ. tanʲaʔ ja tʲiӈgɨβna ilʲenaʔ nʲeneʦʲaʔ malʔ toβʲɕː. rossʲijskoj fʲedʲeraʦɨjaʔ ӈarka dumaxana menaʔ sʲidnaʔ namduβanzʲ maʔlʲoβɨʦʲ. tʲikaxana ӈanʲiʔ jaʔ paraӈoda luʦaʔ tanʲaʦʲ. jamalxad manʲiʔ sʲidʲaӈe jaderӈanʲinzʲ. 50 pudana poxoʔna nʲenej nʲeneʦʲaʔ, xabʲiʔ, tasu xabʲiʔ kulʲturamdoʔ xartoʔ toxolamba pʲadonzʲ. manʲaʔ βadʲinaʔ tenzʔ uralʲskoj βadʲiʔ tenz nʲajuβʔ tolɨʔ. 51 Ӈokajumʔ pʲelʲadoʔ karʲelʲijaxana ilʲenaʔ nʲeneʦɨjeʔ tenzoʔ βadʲi toʔolaxaʔ. tʲikaxana ilʲenaʔ nʲaxarʔ tenzmʔ metaʔ nʲeneʦʲaʔ: 52 karʲelʔ, βʲepsʔ, fʲinnʔ. pɨdoʔ kulʲturamdoʔ tamna saβoβna mʲinrʲedoʔ. xartoʔ trabʦodoʔ, sʲojodoʔ tanʲaʔ. nʲiβɨdoʔ jurʔ. jaxanandoʔ tʲikɨ βadʲeta nʲeneʦɨje tʲenzʔ pedara poӈgana ilʲeʔ. mʲadodoʔ xuβxat mʲiβɨʔ. nʲudʲako xardakoʔ meʔӈaʔ. xoroβaʔ, junoʔ nʲaʔambʲiʔ. tɨdoʔ jaӈguʔ. pedaraʔ poӈgana xanʲeʔ, xalʲamʔ xadabʲiʔ. xalʲadoʔ ӈoka nʲi ӈaʔ, ӈaβormandoʔ pʲiruβna xalʲadoʔ tanʲa. jaxanandoʔ ilʲebʦɨjedoʔ, xabortʲidoʔ ӈokaʔ. tad ӈanʲiʔnʲeneʦɨjedoʔ jaxad βadʲurta ӈaβar ӈaβorӈaʔ. kartoʃkamʔ βadabʲiʔ. karʲelʲijaxana pedaradoʔ saʦʲ ӈarka. 53 tanʲana, pʲaxad padarmʔ sʲerdabadaʔ fabrʲikaʔ tanʲaʔ. 54 nʲeneʦɨjedoʔ ӈobtʲikɨ manʲaʔ janaʔ nʲeneʦʲandrʲeβʔ ilʲeʔ. Ӈarka xardaxana ʃkoladoʔ, manzaja nʲajuβʔ ӈaʦekɨ toxolambada tʲexnʲikumdoʔ, instʲitutdoʔ tanʲaʔ. βʲepsʔ, karʲelʔ, fʲinnʔ nʲeneʦʲaʔ ӈaʦekɨtoʔ jeʔemnʲa xardaxaʔna intʲernatdoʔ ӈanʲi tanʲaʔ. Ӈerʲoʔ nʲana ʃkolaxana manzaranaʔ ӈaʦekɨ maʔlambasʲetɨʔ. 55 tad puna manʲaʔ xanzʲerʔ ilʲeβaβaʔ βadʲeʔӈadamzʲ. kulʲturaxana manzaranʲinaʔ manzajamʔ βadʲeʔӈadamzʲ. xanzʲerʔ nʲaxarʔ nʲeneʦʲaʔ tʲenzʔ βadamdoʔ nʲernʲaʔ mʲinrʲedoʔ. jaβaʔ letrambaβaβaʔ, gazβaʔ, nʲeftʲβaʔ tanʲaβaxad nʲiβɨʦʲ jexeraʔ. pɨdoʔ saʦʲ saβoβna inzʲelʲeʦʲ. 56 soβʲet jeβropaxana menaʔ ӈoka padarmʔ paduβanzʲ taslambʲiʦʲ. rossʲijaxana ilʲenaʔ nʲeneʦʲaʔ tʲenzʔ βadʲidoʔ kulʲturamdoʔ nʲiβedoʔ jurʔ. Ӈanʲiʔ ja paraӈoda luʦaʔ jamalanʔ toβanzʲ jatnaʦʲ. manʲaʔ xanzʲerʔ ilʲeβaβaʔ manemanʔ xarβaʔ. 57 tʲikanʔ maʔlʲoβaӈe tamna ӈoka ӈarka sʲermʔ jaebtaβaʦʲ. natoxana menaʔ nʲeneʦʲaӈgʔ padarmʔ padaβaʦʲ. tʲeda jugoslaβʲijaxana mʲindʲa sajumʔ malʲebtoʔ tara. tanʲaӈɨ jaxana ilʲenaʔ nʲeneʦʲaʔ tʲenzʔ ilandoʔ xabtʲobta nʲi sʲerosʔ. pɨdoʔ ӈobtʲikɨ nʲeneʦʲaʔ. xartoʔ kulʲturasaβejʔ, βadasaβejʔ. sajuβʔ malxaʔna nʲeneʦʲaʔ tenzʔ xabtʲo pʲirtadoʔ. tʲikaxana ja sʲarʔ nʲina tamna nʲeneʦʲaʔ tʲenz tʲanʲomda. tad toβanda poxona sajuβʔ ja nʲina jaӈgobta tara. soβʲet jeβropaxana menaʔ nʲeneʦʲaʔ somboβna tʲikɨ sʲero manʲijebtoʔ sʲeroʔӈa. 58 konfʲerʲenʦɨjaxana tamna jedej ӈadʲimɨ pasport taslambʲiβaʦʲ. tʲenʲeβabnandaʔ jedej pasportxana pʲeneʦʲaʔ tʲenzʔ nʲi paduʔ. tarʲemʔ nʲi sʲerosʔ. nʲeneʦʲaʔ tʲenzda nʲibta padʔ, puna βadaxartamda jura pʲirta. zakonaxana tanʲanaʔ βadaʔ tarosʲalamzʲ pʲirtadoʔ. tʲanʲo tezmʔ metaʔ nʲeneʦʲaʔ nʲajuβʔ zakonʔ, postanoβlʲenʲijeʔ xumbasʲadaʔ ӈeӈguʔ. nʲajunaʔ 59 nʲiʔ manzaraӈguʔ. 60 β.serotettoʔ padβɨ 61 ---- 62 sjezd ӈeӈgu 63 tadʔ toβanda ӈerʲoxana jamalo-nʲenʲeʦkoj aβtonomnoj okrugxɨ ӈerm tʲerʔ nʲeneʦɨjeʔ assoʦɨaʦɨja "jamal- nʲuʔ naʔ ja!" sjezdmʔ meʔmanzʲ taslambʲida. salʲexardaxana sʲentʲabrʲ irɨxana dʲelʲegatʔ ӈobtʔ maʔlʲodaʔ. sʲerodoʔ taslaβanzʲ assoʦɨaʦɨja ilamʔ nʲernʲaʔ mʲinrʲenʲaʔ praβlʲenʲijedoʔ ӈasʲ. 64 xanzʲerʔ sjezdanʔ xamʲekoβamdoʔ taslambʲiʦʲ. xusuβej ӈamgemʔ sʲertamamda βadʲeta. Ӈerʲo nʲana ӈarka prazdnʲikmʔ sʲertaβanzʲ meʔ. tʲikexana ӈerm tʲerʔ nʲeneʦɨjeʔ tʲenzʔ sʲidntʲetʲumdʲej sjezdamdoʔ metaʔ. xurkarʲi dʲemonstraʦɨjaʔ tanʲaӈguʔ. okrugxana sʲobarʔ nʲeneʦʲaʔ sʲanakodaʔ. 65 "jamal- nʲuʔ naʔ ja!" assoʦɨaʦɨja juʔ podanda xebʲa jadʲa jedʔ saβoβna manzarana nʲeneʦɨjeʔ gramotaxana mʲedalʲxaʔna, prʲemʲijaxaʔna tomdaӈgudoʔ. 66 taddʲikad manʲaʔ assoʦɨaʦɨjaxadnaʔ okrugxɨ xalʲamʔ xadabadʲiʔ soβʲetanʔ ӈopoj nʲeneʦʲamʔ teraʦʲ. tarʦʲaӈe gʲennadʲij paβloβʲiʨ kʲelʲʨin taraӈgu. pɨda assoʦɨaʦɨja praβlʲenʲijaxana mena nʲeneʦʔ. okrugxɨ radʲioxana xabʲiʔ βadaβna laxananaӈe manzara. 67 "jamal- nʲuʔ naʔ ja!" assoʦɨaʦɨja prʲezʲidʲentӈe tarana alʲeksandr βadʲetoβʲiʨ jeβaj tarʲemʔ masʲ: 68 - Ӈopoj meβaʔ tarʦʲa ӈarka prazdnʲikβaʔ ӈeӈgu. saβoβna mepnaʔ tara. 69 β.serʔ padβɨ 70 ---- 71 manʲ nʲinʲiʔ 72 nʲebʲanʲiʔ jukad βata sʲidʲa nʲudʲa. matʔ xasaβa, matʔ nʲe. Ӈarka nʲabakomʲiʔ nʲudʲa ӈeβanʲi malӈgana xajupa xajasʲ. tʲeda xarta tʲet nʲudʲa. pɨda mʲadomanzʲ turʦetɨ. tɨmʔ xanasʲetɨ. nʲebʲamʲiʔ panɨmʔ, pʲibʲi mʲiʦetɨ. nʲabakomʲiʔ nʲebʲanʲi totrʲeβʔ sedora tʲenʲeβa. sʲidʲa nʲabakomʲi ʃkolamʔ jolʲʦemaxadandʲiʔ tamna tʲaxaʔ toxolkoβanzʲ xajaxanzʲ. pɨdʲiʔ salʲexard markna meӈaxaʔ. tʲet nʲekamʲiʔ xojxana ilʲeʔ. sʲidʲa nʲekanʲi nʲaʔ, manʲaʔ ʃkolaxana padnaβaʔ. taʔ Ӈobtʔ teβorʦetɨβaʔ. nʲinaʔ nʲebʲajunaʔ nʲisʲajunaʔ mʲakna xombsʲetɨβaʔ. tʲuku taʔ ӈanʲi nʲinaʔ xuӈgunaʔ. 73 lapsuj julʲaʔ padβɨ, 6 kl. 74 pos. gɨda tʲer. 75 ---- 76 nʲerdʲena xorkɨmʲiʔ 77 manʲ naraʔ xojanʔ tanamaxadanʲiʔ, malʲe sʲan jalʲa xemʲaxad jabtoʔ toʦʲ. jalʲaʔ sɨrada xolkaӈgasʲetɨ, pʲiʔ xanӈe xanʦetɨ. Ӈobaӈguna manʲiʔ nʲisʲanʲi nʲaʔ peβsʲuma nʲana jeβanzʲ xajanʲinzʲ. texenʲiʔ teβɨnʲiʔ. tɨnʲiʔ βar nʲamna manʲiʔ jaderӈanʲiʔ. xanxanʲi teβenʲiʔ. xanʔnʲiʔ jadxana xorkɨ ӈulʲiʔ ӈoka. nʲisʲamʲiʔ manʲiβʔ, ӈɨnar neklama, ӈopoj jaxana mexeβa, ӈed xanʲimdaʔ . manʲ ӈɨnmʲiʔ nekalӈadmʔ, sokamʲi jekadmʔ. Ӈinʔnʲiʔ jenmʔ saxamladmʔ. nʲaxarʔ muӈgmʔ nekalӈadmʔ. xorkɨdmʲi xadaβanzʲ xajadmʔ. Ӈopoj xorkɨ tɨʔ xadona me, 78 manʲ ӈulʲiʔ sʲenasʲiku teβadaβ. 79 muӈgmʲiʔ sombokoβna tʲidxalʲeβ, ӈedaβ. tʲikɨ jaxad ӈamgert nʲi tʲiʔ. tanʲa xajadmʔ, ӈamdʲomʲamda maneӈaβ. xorkɨ jaxana jusʲeda, muӈg ӈeβanda tʲebβɨ. Ӈanʲi xorkɨdmʲiʔ pʲuβanzʲ xajadm. tarʲemʔ sɨrpanʲi, ӈobkart xorkɨ jaӈgu. xanʔxanʲiʔ jaljjaβʔ. jadnaxanʲi jaxadʲejmʔ maneӈadmʔ. nʲumdʲa malʲe xoβeda. Ӈulʲiʔ somboj sujuʔ, padβɨ. sʲata nʲabʲi xeβ ser, nʲabʲi xeβda parʲidʲe. manʲ inʲi ӈɨlmna madmʔ, nʲerdʲe ӈadʲimɨ sujuʔ nʲumdʲe tara. tamʲinʲi 80 sʲad xeβӈe nʲumdʲeβ. xanxanʲiʔ sʲurbɨβ. nʲisʲanʲiʔ malʔ βadʲejanʔ, xanzʲerʔ xorkɨmʔ xadasadmʔ, sujumʔ maneʦadmʔ. xajerta ӈadʲimzʲ tɨnʲiʔ maʔlanʲiʔ, mʲakanʲiʔ ӈedalejnʲiʔ. 81 βengo pʲotr padβɨ, pos. gɨda 82 ---- 83 xobʦokonʲiʔ xodoβʔ! 84 1. nʲabʲi xeβda mʲujkuta, nʲabʲi xeβda tarʲitʲejta. 85 2. tʲet xanʔ nʲinʲa parʲisʲeʔe xasaβaʔ tʲetladʔ ӈamdɨʔ. 86 3. nʲitoʔ madexeʔ ӈesurӈaʔ. 87 4. taʔ mʲata tarʲitʲejta, sɨraʔ te jej meʔӈa. 88 5. lɨ jebʦʔ mʲuʔ xadʲelmɨ. 89 6. jeja mʲadʲikoʦʲaʔ taʔ taxajoda sɨraʔ, sɨraʔ taxajoda jaʔ.