1 xʲibʲa sʲiddoʔ nʲadaӈgu 2 jelʲena grʲigorʲjeβna susoj ӈarka nʲeneʦʲ ӈebta ӈodʔ, jamal jaβaʔ ӈarxanda malpʲida. jedej ponaʔ nʲerdʲenʲa irɨxana jamalʲskoj rajonxɨ noβɨj portʔ, pe salʲaxaʔ poӈgana xarto ilʲenʲa nʲeneʦɨjeʔ mʲakʔ teβormɨsʲ. tanʲamna jaderomamda gazʲetanʔ padnanaxanaʔ x. serjjalamdʲikanʔ sʲerokuta sʲerʔ βadʲeʔ medasʲ. 3 - tʲeda teβoroma jamʲiʔ noβɨj portʔ xardaxad texena teβnana nʲiʔ ӈaʔ. Ӈaβedana ӈab nʲeneʦʲ jedako jenzkoβʲiʨ xudʲi jedejβaia sʲertaβɨ βesako jesʲamda nʲaʔmuβanzʲ mʲakdanta mʲerʲeta "buranaxana" maʦʲadtʲeβeda. taddʲikad tʲumʲenʔ markana toxolkoda nʲe nʲuda lakambojʔ nɨlanaβanzʲ toβɨ. padrodaʔ tamna ӈedaraβdaβej ӈeβɨʔ. tʲikanda ӈobkart jesʲamʔ nʲiʔ nʲamʔ. manʲ nʲadaβ. 4 solambada xanda nʲiʔ samblʲaӈgӈe tʲijnaʔ. mʲerʦʲaʔ ӈabtnʲiʔ xɨdrɨβaʔ. Ӈamgeda ӈeβna naӈedʲa judʔ ʨas ӈedalɨβaʔ. βesako "buranamda" xarta ӈjaʔambʲida. pɨda mʲakanda teβmaxadanaʔ, sʲajӈaβaʔ. Ӈobtʲikɨ sʲaknaʔ tamna tʲaxaʔ seβtʲa sʲergʲejeβnʨ japtʲik mʲatʔ ӈedalejnaʔ. ponʔ nʲiβaʔ mʲij, sʲidʲa mʲadʔ nʲimnʲa ӈadʲimʲaβaʔ. tʲikɨ nʲeneʦʲaʔ ӈarmɨ βesakoʔ. tʲo nʲaӈɨ nʲadoʔ nʲirʦʲko jenzkɨβʲiʨ xudʲi. 5 - Ӈesɨxanandoʔ tʲeda tʲuʔu mʲindʲa nʲeneʦʲaʔ tanʲa? 6 - tʲet xasaβamʔ, ӈob pʲirʲibtʲamʔ maneʔӈadmʔ. Ӈulʲiʔ xanʲaxartaxana nʲiʔ manzaraʔ. xartoʔ ixʲindʲo ilʲeʔ. Ӈaβxɨ poxoʔna βɨʔ tʲerʔ xanʲesʲetɨʔ. tʲeda xanʲesejtoʔ xobaʔ xʲibʲartaxana nʲiʔ taraʔ. noxoko βɨ janda nʲimnʲa, ӈeda sʲanakuʦʲ nʲaβatarӈa. 7 ja xanʲaxaβaxana ser nosʲi xob parʲidʲenʲa ӈolʲapʲaxana ӈolʲapʲadambaβanodoʔ. tamalӈgana xobanda sʲarʔ nʲaӈorӈga, tarta xanʲaʦej xardɨӈa. manʲaʔ jaxananaʔ nʲudʲako zaβodʔ sʲerta βeβa ӈedakɨ? - tʲikaxana xartoʔ ilʲenʲa nʲeneʦʲaʔ ӈanʲi xanʲe peӈgudʔ. 8 - xʲibʲa sʲiddo nʲadabʲi? 9 - sabʲe sʲiddoʔnʲadabadamʔ nʲiʔβadʲesʔ. sox "jamal" - xartoʔ ilʲenʲa nʲeneʦɨjeʔ tɨʔ temdabada organʲizaʦɨjaʔ tʲerʔ teβormɨʔ. tʲedarʲi pɨdo nʲajundoʔ saβa sʲerʔ sʲertaβedoʔ jaӈgodarxa. 10 taʔ, tɨʔ morʔ malambaβa jolʲʦʲaӈgana temdorma sʲermʔ mʲinrʲena pʲotr aroβʲiʨ βanujto teβormɨ. tasalkomaxadandoʔ, sʲidʲa mʲad tʲerӈe 450 kʲilomoramʔ madaβnzʲ βatormɨʔ. moranʔ xarβana nʲadoʔ, sʲidʲa nʲanʲoʔ, sʲidʲa xelʲesʲ padmʔ. ӈopoj jexerana, parʲidʲenʲa ӈolʲapʲaxana ӈolʲapʲadaβɨ xobamʔ xajeβɨ. tʲikɨ nʲadoʔ sʲan nʲiβɨ tuʔ. tɨtoʔ moraʔ tʲimɨʔ. 11 sʲiddoʔ tamalӈgana βladʲimʲir lakoβʲiʨ okotetgo nʲadaβɨ. Ӈaβarʔ teβraβɨ. ӈanʲi ӈamge tʲikɨʔ jajolʔ. tad toβanda naraxana tʲikarʲi ijaxandoʔ jenaʔ. 12 - Ӈanʲi jexerana nʲeneʦʲaӈgabʲi nʲiβakɨ xombʲu? 13 - xanzʲerʔ xaʔmanʔ tʲeda βɨndʔ xurkarʲi nʲeneʦʲaʔ teβolɨdʔ. nʲeboj poʔ jolʲʦe tʲinkabtada sʲertʔ jerʲemɨʦʲ. poӈgdoʔ nʲero jaβʔ mʲunʲa pʲadβɨʔ. Ӈamge pʲirxana sʲadodoʔ takalpada luʦaʔ toβɨʔ, marʦoto tʲaxana ӈobʔ pud pʲendʲerta tunʲidoʔ sarkelʲoβɨʔ. nʲeneʦɨje poӈgaʔ xaʔaβraβɨdoʔ, xaleʔ malʔ naβolmɨdoʔ. 14 βesakoʔ sʲejto xesʲ, xoj nʲaʔ jamdaβɨdʔ. 15 - mʲadotoʔ mʲunʲa tarana ӈaβedoʔ tas? 16 - luʦaxatʔ temdabada ӈamgarʲidoʔ tanʲaʔ. xasaβaʔ malʲʦɨtoʔ taӈgaӈe nojʔ meʔӈaʔ. pʲiruβnandoʔ tesaβejʔ. manʲ nʲananʲiʔ lʲinʲujʔ taβradamzʲ. Ӈaʦekɨ nʲebʲa, seβtʲa sʲergʲejeβʲiʨ puxuʦʲaʔ ӈulʲiʔ majʲiʦʲ. sedorabnanda jadanda malʔ nʲiʔ tadtasʲetɨda. sʲerakabt pexeβmʔ nʲidmʔ manesʔ. jaӈgoda ӈamgedoʔ ӈedaraxa. peʔ bankɨʔ meʔӈaʔ. tʲersʲada bankamʔ jadʲemdaӈgudoʔ. taddʲikad sɨranʔ ӈabtaӈgudoʔ ӈɨldada sʲurtʲaβӈe xaʔ maӈgu. 17 manʲ imʲi tarʲemʔ jaderӈa, nʲeβxɨ soβʲetskoj ilamʔ ӈabtambaβɨʔ. sajnormɨʔ, ilandoʔ jamban manzaraβɨ nʲeneʦʲaʔ xanzʲerkaβ nʲada sʲeroʔӈaʔ. "buran", jesʲaʔ ӈejaʔ. majʲaӈgudʔ. tarʦʲa nʲinaʔ ӈoka nʲiʔӈaʔ. 18 tʲikɨ sʲermʔ tʲidxalʲeβʲidaʔ ӈerm tʲer nʲeneʦʲaӈe dʲepartamʲentaβaʔ "jamal - nʲuʔna!" assoʦɨaʦɨjaβaʔ, jamalxana gazmʔ, nʲef.gʲmʔ tʲuʔu tarprambada prʲedprʲijatʲijaʔ. 19 ---- 20 nʲeneʦɨjeʔ ilʔ 21 serʔ ӈɨlamna jorӈaʔ 22 tandajaʔ gazʲetanʔ padnanaβaʔ prʲiuralʲskoj rajonxana ӈeda gornoknʲazʲeβsk xardanʔ teβorӈasʲ. tʲikɨ jalʲaxana xasaβaʔ malʔ salʲa jaβʔ serkaia meβɨʦʲ. pɨdoʔ serʔ ӈɨlamna jorʦʲa poӈgam mojopaβɨʦʲ. xexenaʔ mena pɨrʲiʔ, nʲojaʔ xadabaβɨʦʲ. 23 poӈganandoʔ tʲeda tʲuʔu mʲindʲa ilʲebʲej nʲeneʦʲaʔ ӈoka. ӈarka nʲitoʔ xeβxana manzajaʔ sairmʔ toxolambʲiʔ. Ӈobtoʔ βladʲimʲir kujbʲin. jukad βatambojʔ porʲida, xurkaβna ӈodʔ mʲakanda xanʲesejm teβra pʲirӈa. pedaraʔ pomna mʲerʲeta "buranaxana" xarta jaderʦʲ tʲenʲeβa. ӈodʲ salʲa jaβʔ ser panʔ xemʲaxad xanʲe meta ӈanomda ӈanʲi nʲitaʔ totrʲeβ xurkasʲiʔ xarasʲiʔ itʔ xatamdasʲetɨda. xulko sʲidʲa seβanda sɨlomaxadʔ nʲisʲada toxolambʲida. xeβɨ poʔ xadaβɨ xaletaʔ mʲirkana jetʲa ʔburanmʔʔ temdasʲ. 24 kujbʲinʔ jerkarmʔ meta nʲeneʦʲaʔ prʲiuralʲskoj rajonxana malʲe tanʲaʔ. xanʲaӈɨdoʔ peʔ xojʔ telxanaʔ tɨʔ perӈaʔ, xanʲeʔ, jorӈaʔ. 25 gorno-knʲazʲeβskxana ilʲena kujbʲinʔ ӈaβnandoʔ irʲidoʔ ӈanʲi texeʔna ilʲeβɨ. taddʲikad xalʲamʔ pertʲa nʲitaʔ tɨʔ permɨ. xurkaβna ӈodʔ ӈokajumʔ pʲelʲadoʔ salʲa jaβʔ laӈg nʲiʔ ilʲelmɨdʔ. 26 tʲuku b.n. ʒɨlʲinʔ tadtaβɨ sʲidʲaӈgaxana tʲuʔuna sʲatanʲana manʲijenaraʔ βladʲimʲir kujbʲin. xeβxeda βʲenʲiamʲin kujbʲin. nʲisʲanda nʲudʲa xasaβa nʲa. Ӈɨlnʲana jorʦʲandoʔ poӈgam ser ӈɨlamna ӈedarambʲiʔ. 27 x. nʲambaraʔ padβɨ 28 ---- 29 tʲuku tadtʲoda sʲidʲaӈgaxana manʲijenaxajutaʔ sʲatanʲaӈejum lʲeβ serotetto. tʲeda tʲuʔu mʲindʲa ilӈgɨ xasaβa tɨʔ lʲekaraӈe toxolku. tad pud xarta jaxananda manzaraӈgu. 30 xeβxeda sʲergʲej ajsoβʲiʦs xabʲibullʲin. sʲidʲaӈgan sɨrapʔ βesako βenʲekomda teβrarxaβɨ. lʲeβ irʲinda βenmʔ saβumdaβanzʲ perӈada. tʲet noʔ jambanʔ toxolkuromada tarosʲiʔ nʲiʔ mʲijʔ. nuβ sarmʲikʔ, jaβna jaderta ӈaβeʔ lʲekaratamba pʲirjjada. 31 x. nʲambara padβɨ 32 ---- 33 rossʲijaʔ assoʦɨaʦɨjaʔ manzaraʔ 34 ilmaʔ taslaӇguβaʔ 35 jaraʔ irɨ nʲerdʲena jalʲaxana sʲergʲej nʲikolajeβʲiʨ xarʲuʨn gazʲetaxana padnanaxaʔ, radnoβoβna laxananaxaʔ norβʲegʲijanʔ ӈedalʲoroʔmamda, okrugxananaʔ ӈeda sʲeroʔ βadʲeʔӈasʲ: 36 - nʲaxarʔ jalʲa jambanʔ norβʲegʲijaxana medamzʲ. tanʲana ӈarka mandalaβamʔ meʔӈaβaʦʲ. taslambβɨ sʲeronaʔ ӈerm janaʔ nʲamna uaʔ. nʲenejβana jamʔ pʲiruβnanda mema sʲermʔ taslambʲiβaʦʲ. tad nʲernʲaʔ xurkarʲi joʔ praβʲitʲelʲstβaʔ βeβa polʲitʲikamʔ mepnandoʔ, manʲaʔ ӈerm janaʔ nʲeneʦʲaʔ ilʲesʲ jadoʔ jaӈgoʔda. rossʲijaxana ӈerm janaʔ tʲiӈgɨβna 30 tenz nʲeneʦʲaӈe ilʲeβaʔ. ilnaʔ jambanʔ metadaβaʔ jaxadanaʔ xeβnʲaʔ xeβandaβaʔ nʲiβaʔ ӈaʔ. ilandoʔ jambanʔ nʲinaʔ tɨʔ perʦʲ meӈadonzʲ, nu sarmʲik xadaba ilʲeʦʲ. xalʲadanaӈe taraʦʲ. janaʔ tʲiӈgɨβna ilʲebʦamaʔ ӈoka: nʲeftʲ, gaz, zoloto, pe jatama. manʲaʔ manʲiβamʔ, tʲikɨ sʲerodoʔ taslambβandoʔ jolʲʦӈgana, ӈobtʲikɨ pɨdaraʔ laxarʲoxonandaʔ tasalkobnaʔ sʲeroʔӈa. xʲibʲaxartβaʔ βeβa βadamʔ nʲi xetaӈgu. somboβna ӈerm tʲer nʲeneʦʲandrʲeβ tʲikɨ sʲerodaʔ sʲertababnandaʔ, pɨdaraʔ nʲanandaʔ saβa ӈeugu. manʲaʔ nʲanaʔ ӈanʲi saβa ӈeugu. 37 tamalӈgana xanʲaӈexertaβaʔ nʲaxanda nʲi mandʔ, nɨdaraʔ jaβaʔ βomdabʲiraʔ, xʲibʲart nʲi mandʔ, xanʲedanaʔβaʔ susaβa pɨdaraʔ sʲelaʔ. 38 Ӈerm tʲer nʲinaʔ ӈano xanʔ tenzmʔ metam tarʲemʔ maʦʲ: 39 - rossʲija ӈerm tʲerʔ nʲeneʦɨjenaʔ sʲidnaʔ nʲaʦʲ manzaraβandoʔ jeʔemnʲa, prosktaβaʔ nʲama tara. rossʲija ӈerm nʲeneʦɨjenaʔ jesʲadoʔ jaӈgu. tʲeda ӈodʔ gosudarstβadoʔ majandorʦʲ ilʲe. manʲaʔ jesʲadamdo mʲikaβaʔ. tʲeda βadʲemɨʔ sʲeronaʔ nʲernʲaʔ mʲinrʲeβanaʔ jeʔemnʲa, ӈobkana manzaraβa jeʔemnʲa ӈoka jesʲa tara. 40 arktʲiʨeskoj soβʲetmʔ nʲubʲeta organʲizaʦɨjaβaʔ tanʲa ӈerm ja tʲerʔ ӈobtʔ sʲertaβɨ. 41 manʲaʔ taslaβeβaʔ mʲinmanda jeʔemnʲa, arktʲiʨeskoj soβʲetanʔ βadʲeʔӈaβaʦʲ. norβʲegʲija ӈeβana mena pareӈodaӈe tarana tʲikana masʲ: 42 - rossʲija ӈerm tʲer nʲeneʦɨjeʔ jesʲana nʲadabanaʔ, nʲernʲaʔ mʲinrʲenaʔ sʲermaʔ mʲinta. 43 sʲidʲa jalʲa jambanʔ tarʦʲa sʲeroʔ taslambʲiβaʦʲ. 44 tʲikɨ xaβna jaӈganʲa projektxaʔ "kanadskoj projekt" nʲabʲi "datsko-grʲenlandskoj manesarӈaβaʦʲ". tʲikɨ projektxaӈobtʔ taslaβexeʔ. rossʲijanaʔ assoʦɨaʦɨja koordʲinatorta tanʲabtatara. 45 projektʔ koordʲinatorӈe marʦʲxednʲiʔ manzarana sʲulʲandzʲiga paβʲel βasʲilʲjeβʲiʨ taraӈgu. pɨda moskβaxana manzaraӈgu. tʲikanda nʲana tambdʲidoʔ jesʲdoʔ tʲidnoj sadpaӈgunaʔ. rossʲija assoʦɨaʦɨjaxana, manʲaʔ jana tʲiӈgɨβna dʲeputatӈe tarana nʲenej nʲeneʦɨjeʔ poӈgnanaʔ ӈulʲi- tʲanʲoʔ. nʲenejβana fʲedʲeralʲnoj sobrannʲaxana sndʲamboj nʲeneʦʲ. tʲeda manesartʲinaʔ zakonanaʔ, taslambdʲidoʔ, tʲikɨ juʔ po tʲexʲe taslaβɨʔ zakonʔ. tamalӈgana dʲeputatӈe tarana juʔ samblʲaӈg nʲeneʦʲamaʦʲ. tʲeda sʲidʲambojӈe ӈamgem sʲertaӈgunʲiʔ, taӈok luʦɨ poӈgana. 46 Ӈano xan tenz meta nʲinaʔ xartoʔ sʲertaβedoʔ parlamʲentadoʔ tanʲa. xartoʔ tenz nʲeneʦʲaӈgdandoʔ dʲeputatamdoʔ tʲikɨ parlamʲentan terabʲiʔ. manʲaʔ manʲiβamʔ rossʲija ӈerm tʲerʔ nʲeneʦɨjenaʔ pomna ӈobtʲikɨ parlamʲentdaβaʔ sʲerta - xaβaʔ. parlamʲentmʔ sʲertaβana nʲernʲa, nʲinaʔ xanzʲerʔ manzaraβamʔ saβoβna manekaβaʔ. nʲinaʔ βadʲeʔӈamdoʔ, tʲikɨ nʲajuβʔ tɨʔsaplana irɨxana moskβaxana mandalaβamʔ mekβaʔ. xanzʲerʔ manzaraβamdoʔ βadʲesomaxadandoʔ, manʲaʔ taslaӈguβaʔ, parlamʲent taraӈgobtaβ. parlamʲentanʔ nʲaxar nʲeneʦʔ dʲeputatӈe ӈerm tʲer nʲeneʦɨjeʔ poӈgadʔ terabaӈguβaʔ. 47 murmansk nʲana ӈanʲi ӈano xan tenz meta nʲeneʦʲaʔ ilʲeʔ. manʲaʔ nʲanaʔ maieʦʲ saӈgoβoʦʲ ilʲeʔ. nʲedbʲidoʔ nʲidoʔ nʲamarnʲuʔ. Ӈaʦekɨʔ toxolambdʲidoʔ jesadoʔ xeβɨ xoxorej irɨʔ pudana jalʲaxanaʔ nʲamβɨdonzʲ. manʲ ӈobtʲikɨ norβʲegʲijanʔ, ʃβʲeʦɨjanʔ, fnnlʲandʲijanʔ nʲinaʔ nʲadaβandoʔ jeʔemnʲa padarmʔ padadamzʲ. nuβ jedʔ ӈamgerʲidamdoʔ, ӈaβradamdoʔ teβraӈguʔ. tʲeda ӈob tarʦʲa nʲadamamʔ teβraβɨdonzʲ. tɨʔ pertʲa ӈesɨxɨʔ. xalʲamʔ pertʲiʔ taӈoʦʲaӈgʔ mʲimɨdonzʲ. pardon ӈedakɨʔ, meta panɨʔ, ӈaβarʔ. 48 assoʦɨaʦnʲandoʔ ӈobtʲikɨ sʲerodoʔ βeβaʔ. jerβandoʔ malʲe sʲanʔ poʔ ӈob ӈano xan puxuʦʲa manzara. pɨda ilʲebʲej nʲidaʔ xeβnʲaʔ perjjada. nʲernʲaʔ nʲida ӈedarambʲuʔ. xarta indʲa sʲerʔ jesʲ sadpʲidaʔ. tarsʲi ӈamgert manzajamʔ nʲi mʲinrʲeʔ tʲikɨ nʲamna prʲedsʲedatʲel praβʲitʲelʲstβa nʲa laxanakurӈanʲinzʲ. tarʲemʔ taslamʲinzʲ, ӈanʲi ӈopoj ilʲebʲej nʲeneʦɨjeʔ assoʦɨaʦɨjamʔ sʲerta tara. tʲikɨmʔ pʲaʦʲ manzaraja. puxuʦʲaʔ tʲikampoda xanda. 49 assoʦɨaʦɨjandoʔ manzaraβɨ ӈebʔ zakonʔ sʲertabaӈguʦʲ. tʲeda sʲanʲiʔ po jambanʔ ӈerm tʲerʔ nʲeneʦɨjeʔ nʲajuβ sʲurxalʲeda, ӈobkart zakonmʔ nʲammadoʔ jaӈgu. Ӈobtʲikɨ dumandoʔ ӈeβana mena nʲeneʦʲa nʲaʔ laxanakurӈanʲinzʲ. manʲaʔ nʲamβɨ zakonanaʔ teβradamzʲ. manʲiβ, assoʦɨaʦɨjaβaʔ sʲidnaʔ nʲadabaβanʔ nʲi xarβaʔ. 50 manʲaʔ okrugβaʔ ӈanʲi nʲaxata maӈeʦʲ nʲernʲana mʲiӈa. taӈok zakonmʔ nʲamβɨ, ӈobkart jaʔ jaӈgu. puda nʲamβɨ zakonaβaʔ tʲikɨ ӈerm tʲerʔ nʲeneʦɨje βada nʲamna ӈa. nʲurtʲej manzaramananaʔ nʲamaβaʦʲ. tʲuku po jambanʔ tʲet sʲanʔ, samblʲaӈg sʲanʔ zakonmʔ manesartaβaʔ. tʲikɨ zakonanaʔ jaʔ, tɨʔ pertʲa ilanʲamna sʲurxalʲoda. Ӈerm tʲer nʲeneʦɨjeʔ xartoʔ jerβӈe taraβandoʔ nʲamna ӈeӈgu. nʲenej tarana zakonxaβ, manʲaʔ nʲeneʦʲaӈe xebʲidʲa joʔ nʲamna ӈa. tʲikɨ joʔ nʲisʲananaʔ, irʲinanaʔ ilʲeʔ, xanʲe memɨʔ, tanʲana tɨdoʔ perʦetβɨʔ. nʲamerkana gosudarstβʲennoj dumaxana tarʦʲa postanoβlʲenʲijamʔ nʲamaβaʦʲ. xanʲana xebʲidʲa jonaʔ, xalmʲeranaʔ malӈe kartanʔ teβraӈgunaʔ. tʲikana zakonaβaʔ mʲinda. Ӈanʲi ӈoka jesʲaʔ taraӈgu. bʲudʒetxana taӈok jesʲaβaʔ jaӈgu. 51 janamboβna nʲernʲarʲiʔ mʲiӈaβaʔ. ilmaʔ taslaӈguβaʔ. 52 ---- 53 Ӈokaβna tolaӈguʔ 54 jamalʲskoj rajonxɨ jar-salʲaʔ xardaxana toxolkoda ӈaʦekɨʔʔ bʲiblʲiotʲekamdoʔ ӈulʲi menʲedo. tanʲana xurkarʲi ilʲika, nʲaӈota, padtaβɨ knʲiga nɨxɨʔ tʲaxaʔ ӈoka. taddʲikad nʲudʲako ӈaʦekɨʔ jed ӈadʲibʲerga ʒurnalʔ "murzʲilka", βʲesʲelɨje kartʲinkʲi", "junɨj naturalʲist" ӈanʲi xʲibʲarʲi xosʲ pʲirjeda. 55 jerβotadamdoʔ zoja prokopʲjeβna xudʲi manzara. tanʲa teβormanʲiʔ malӈgana pɨda ӈaʦekexenaʔ konʦertanʔ xanmɨsʲ. sʲita nʲadabada nʲada lʲudmʲila mʲixajloβna βanujto tʲikaxana meβɨsʲ. tʲeda tʲuʔu mʲindʲa pʲirʲibtʲa bʲiblʲiotʲekanda xanzʲer manzaramʔ tarʲemʔ βadʲeʔӈadasʲ: 56 - terʲe ӈaʦekɨnaʔ, sʲiddo toxolambada nʲeneʦɨjeʔ tolabada 22591 knʲiga. tʲikɨ xaβna juʔ jonar uʨebnʲik. tolaӈgodaβaʔ 432 ӈaʦekɨʔ. xurkarʲi βɨstaβkɨ sʲertabasʲetɨβaʔ. 57 lʲudmʲila mʲixajloβna manzajanda irmanʲa tʲumʲenʔ markana ӈarka tɨʔ lʲekaraӈe toxolku. Ӈopojrʲi poda xai. tʲeda pertʲa sʲerta tad pʲaβanda manzajaxanda sʲitta saʦʲ nʲadabaӈgu. tʲuku x. nʲambaraʔ tadgaβɨ sʲidʲaӈgaxana tʲiʔ l.m. βanujtamʔ manʲijenaraʔ. 58 f. okotettoʔ padβɨ 59 ---- 60 nʲeneʦɨjeʔ ilʔ 61 tamna mebʲena 62 tʲuku sndʲaӈgaxana manʲijenaraʔ artʲejeβa βalʲentʲina jegoroβna. ʃurɨʃkarskoj rajonxana saβoβna tʲenʲeβadoʔ. pʲilʲa lʲimbʲika, βadaxaʔna xombʲidoʔ. pɨdo ӈulʲi mʲel nʲe. tarʲexa, nosʲi xobaxat nʲutʲaʔ saβadʔ, panedʔ sedɨbʲiʔ sedorabnanda parkoromartada nʲi xajurʔ tʲikanda xaʔaβna seβʔ lʲekaraӈe manzara. xeβɨ lʲimbʲa irɨʔ xebʲidʲa jalʲamda meʔӈasʲ. tʲikɨ manzajamda sʲidʲa juʔ samblʲaӈg poʔ mʲinrʲeda. pon manza rabta ӈod tamna ilʲebʲej pʲirʲibtʲarxa. manʲ manzaxananda jadabtaβasʲ. pɨda xanzʲer lʲekaraӈe xeβamda βadʲesʲ: 63 - nʲudʲa ӈeβanʲi malӈgana xʲibʲarʲiӈe taraβanʔ xarβaʦetɨdmʔ. Ӈobӈguna lʲekar mʲakna jusʲidadamzʲ. tanʲana ӈob ilʲebʲej nʲemʔ manedamzʲ. serokoko luʦɨ nʲe ӈaʦekɨʔ terʲi nʲanda labʦeӈgasʲetɨʔ. xaӈgurtaxana ӈulʲi saβoβna 64 laxanakurʦetɨ. manzarabnanda manʲijeβa sʲelʲi ӈesʲetɨ. tʲikɨ pud tarʦʲa lʲekarmʔ manesomadanʲi ӈanʲi lʲekaraӈe xesʲ taslaβasʲ. 65 ʃkolamʔ jolʲʦemʲaxadanʲi, tʲumʲenʲxana ӈeda lʲekaraӈe toxolkodʲiʔ instʲitutanʔ xajadamzʲ. toxolko sʲeronʲi jolʲʦemʲaxadanʲi, tamʲinʲi muʒɨ ӈesɨnʔ sʲimn ӈedaraʦʔ. xarnʲi sojamanʲi jaxanʲi todamzʲ. 66 pʲilʲi nʲurtʲej manzara peβanʲi malӈgana, xabʲiʔ tenz meta lʲekar tʲanʲosʲ. manʲ nʲananʲi jetrʲi ӈokamʔ xamtarxa ӈesʲtɨʔ. toxolaβɨnʲi sʲeronʲiʔ, manzara pemadanʲi tʲanʲoraxaʔ ӈesʲetɨʔ. Ӈamge jolʲʦӈgana manzajanʲiʔ nʲamna toxolko xanaʦʲ pejβaʦʲ. tamna saβoβna xamʲedamba pʲaβ. taӈok poʔ jambanʔ xurkarʲi nʲeneʦʲaʔ ӈudaβnanʲi xanʦetɨʔ. xanʲaӈɨdoʔ sʲiʔmʲi saβuʦetɨʔ, ӈanʲidoʔ nʲanʲiʔ tedortaʔ. lʲekar manzaja 67 saӈgoβoӈa. nʲunʲiʔ ӈanʲi lʲekaraӈe taraβanʔ xarβaʔ. nʲandoʔ manzʲtɨdmʔ: 68 - Ӈanʲi jaβna manzajamdaraʔ pʲudaʔ. nʲudʲa nʲeʔ nʲumʲiʔ tarʲem ӈod manʲ sʲexeremʲiʔ nʲedalӈasʲ. Ӈobtʲikɨ lʲekar ӈeӈgu. 69 puxuʦʲa jesʲamʔ nʲamarpamada xubtʲema. manzajamda tamna xajeβanʔ nʲidʲa xarβa. ixʲinanda pɨxɨdamda mebʲetaӈe perӈada. 70 m. jarʔ padβɨ 71 ---- 72 mekad ilʲemʲa 73 nʲunʲiʔ jaӈgoβa malӈganaʔ nɨlanaβaʔ jalenʲiʔ puxuʦʲanʲiʔ nʲaʔ xanʲarʲina meʦetɨnʲiʔ. xurkarʲiʔ mekad sʲerkʔ jerʲibʲerʦetɨnʲiʔ. Ӈobӈgunaʔ malʲe sʲan jalʲaʔ jam manesarʦʲ pedaraʔ pomna nʲaxarӈe jaderӈaβaʦʔ. xasaβaӈe sʲiʔmʲi nʲaxajunʲiʔ sʲejtʲiʔ pʲina maxanʲa xanaӈaxanzʲ. xumbasʲada ӈamgerʲiʔ manepataʔ muno, numdbatʲi tamʲindʲi leruʦʲ, tʲorɨʦʲ sanarӈaxanzʲ. markadʔ jalmana nʲernʲa tʲonʲana ilʲenaʔ, nʲinʲiʔ maʦʲ: 74 - pedara pomna jaderma ӈamgeda saβa? nʲenʲaӈg sʲiddaʔ ӈamdaʔ. joxadada. xurkarʲi xunortaʔ, xaβɨdanaʔ jadermandoʔ... 75 nʲaxarӈe jaderta xana jesʲa sʲexarɨʔ lar jaxaʔ sʲad nʲiʔ sʲidnaʔ teβra. 76 tubkaxana sʲabarmerxa xobasʲadaʔ nado nʲina xexeʔ ja tanʲaβɨ tolxa. jaʔ mʲidxɨ ӈarxanda xadeʦaβej ӈarkaja xarβmʔ toβanaʔ nʲernʲa xʲibʲaxaβ xanopaβeda. nʲanʲ, jur, xalʲaʔ judak jusʲidaʔ. pʲa malxana toxoʦʲaʔ sʲarɨʔ. 77 nɨlana saβa jamʔ xomaxadanaʔ palatkaβaʔ ӈabtaβaʔ. posʲoko ӈanoxana nʲamsexejmʔ pʲadadmʔ. nʲaxar jalʲaʔ ӈesoӈgana ӈopoj ӈano xeβxana nultaβanoda. nʲaxajunʲiʔ xonorkoβanzʲ sʲiʔmʲi tanʲa ӈedaraӈaxaʔ. Ӈob, sʲidʲa poʔ βunʲidmʔ ilʲeʔ, sʲaxarʲi manʲ jaderpanʲi, xanʲebnanʲi ӈob tosasʲetɨdmʔ, nʲeneʦɨjeʔ xerabtambasʲetɨnʔ. nʲakundo teβmaxadana pʲaʔ poӈgadʔ βedʲepa pʲajan. Ӈanondo nʲid janʔ xammaxadandoʔ ӈobt nuljjadʔ. laxanakurӈaʔ ӈapojdoʔ palatkanaʔ nʲajuβ ӈudamna sanabtambʲida. 78 Ӈamge pʲirkana padtoʔ mʲud jabʲerʲena ӈaβeʔ nekalӈaʔ. xarӈe pʲajanʔ. 79 jalʲa jedʔ xartoʔ jesʲaʔ terʲe jabʲerʲe ӈadʲibʲerӈaʔ. nʲajunaʔ mʲinxaljjadʔ. manʲ promba punʲa sʲurbɨβ. tubkamʲi nʲamadmʔ. nʲaxajunʲiʔ nʲaʔ madmʔ: 80 - taxabʲa jerʲemʲaβaʔ! sʲejtʲiʔ pʲinβam teβarʲiʔ... nɨlʲekaʔ talʲnʲa mʲiӈaʔ! mʲirβsaβejʔ! 81 nʲexejunʲiʔ nʲunʲa pɨja ӈar xarkuʦɨdʲi- nekalӈaxaʔ. Ӈatʲenalɨnaʔ. nʲarʲinaʔ mʲiӈaʔ. munodoʔ jabʲena nʲeneʦɨjeʔ munʔ toʔolxaʔ, lɨdoʔ ӈulʲi jambʔ. marʦodoʔ saӈganaʔ. luʦaʔ ӈedaraxaʔ. ixʲinanʲi madm, xanʲaӈemdo nʲambanʲiʔ saβa ӈebta?! sʲanʲe sʲeroʔ xombʲidm. nʲaxajunʲiʔ nʲa madmʔ: 82 - pɨdarʲiʔ ӈɨlʲnʲaku lɨӈgarejdʲiʔ. tarʲem jerʲembata, ӈano nʲaʦej sʲurbjidʲiʔ. labʲeta idʔ nʲaku xeidʲiʔ, 83 nʲerdʲenʲadoʔ saʦʲ pʲinkabtʲo, parʲidʲe ӈadʲi. talʲnʲaku tad teββando, ӈamge ӈesa?! tʲukoxoβ sʲemʲen nʲikolajeβʲiʨ nʲaruj terʲi βanʲebtɨ. 84 manzʲ xanada: 85 - tarsʲiʔ xubta janʔ teβedaʔ! nʲaʔambadʲidoʔ jabʲerʲenaʔ, xarӈe permɨnʲiʔ, ӈodʲiʔ maʔlamba meta jarakoʔ ӈeβɨʔ. maraӈgɨmanzʲ, ӈodʲimanzʲ toβɨʔ. Ӈobt pʲisʲlɨnaʔ. 86 sʲajomaxadanaʔ ӈɨlʲekaӈe permɨ nʲinaʔ ӈano nʲuʔ tʲijnaʔ. mʲindaxandaʔ matormaʔ munzʲalma. bʲenzʲinda susaβɨ. xeβuβnanaʔ xanta ӈanoxoʔ labtolɨnaʔ. Ӈopoj ӈano xeβxanaʔ nultada. Ӈopoj xasaβa zʲelʲenoj jarʔ xarad nʲajuβ jormanzʲ mʲimɨ. bʲenzʲindaβaʔ tamaxadanda ma: 87 - salʲexardaxana sʲiddaʔ xanʲana xoӈgudm? bʲenzʲin nʲananʲiʔ taraӈgu. 88 sʲemʲen nʲikolajeβʲiʨ βaxalj: 89 - sʲiʔmʲi pʲurʦʲ nʲiʔ taraʔ. sʲoʔ padɨbada nʲeneʦʲandmʔ. xusuβej xʲibʲamʔ xonraӈgun, xanʲana ilʲeβamʲi tabʲedaӈgudaʔ. 90 nʲeneʦʔ terʲi pɨsej, ma: 91 - sʲijakan! sʲemʲen nʲikolajeβʲiʨ sʲit toʔolxa nʲiʔ ӈaʔ. parʲidʲenʲaʔ imbɨtadm, ӈadsuj ladm nʲiβangabʲa mesʔ. 92 - tʲikanda nʲaruj xurka ӈebta? - nʲeneʦʲ ma: 93 - manʲ tʲelʲeβʲizorkana maneʦetɨβ. sʲidʲaӈgada knʲigaxananʲiʔ tanʲa. sʲakanda manesomamʲi jaӈgu. 94 Ӈanona mʲunʲa ӈamdʲoda nʲidaʔ ma: 95 - nʲenesʲanda pɨda. 96 - nʲarujn ӈebat sʲodβaʔ mes!, - tamna tʲaxa nʲerɨ laxanaβɨ nʲadoʔ perӈada. 97 sʲemʲen nʲikolajeβʲiʨ nʲiʔ naʔ punrʲodanʔ sʲoʔ meʔla. tamalӈgana numda xenʲosʲ. lar jaxaʔ id sʲar nʲij xasʲenasʲ. jendad sʲer ӈanoxojunaʔ janamboβna mʲiӈaxanzʲ. sʲemʲen nʲikolajeβʲiʨ nʲaruj meta sʲodaʔ ӈaxa soβɨʔ ӈeβangabʲaʔ. 98 f. xudʲiʔ padβɨ 99 ---- 100 kulʲtruraʔ ilʔ 101 manʲaʔ irʲiβaʔ 102 manʲaʔ okruganaʔ tʲiӈgɨxana "istomʲinskoj ʨtʲenʲija" sʲertaba pʲamaxadʔ samlʲaӈg poӈe xaja. toxolkoda ӈaʦekɨʔ, uʨilʲiɕːexanaʔ. intʲernatxanaʔ i.g. istomʲin ilamʔ tʲenzʲeβtʲembasʲetɨʔ. tʲeda meta irɨxananaʔ βɨʔ tʲer kulʲturam nʲernʲa mʲinrʲena mʲad tʲerʔ luʦaʔ, ӈaʦekɨʔ ʃkolaxanaʔ ӈanʲi laxanakodaʔ. sadʲikaxanaʔ irʲinaʔ, ӈaʦekɨ jeʔemnʲa padβɨda laxanakuda βadʲetaʔ. Ӈamgerʲi nʲurʦmʔ sʦenkʲiʔ manelabtambaӈguʔ. salʲexard xeβxana ӈeda xarad ӈanʲi nʲiʔ βudumd. tanʲaʔ ӈanʲi ӈedalʲortaʔ. 103 manʔ ӈobtarʲemʔ, "nʲarjjana Ӈerm" tolabadaӈe nʲanda ӈanʲi iβan grʲigorʲjeβʲiʨ ilamʔ, xanzʲerʔ manzaramamda, xurka knʲigɨʔ padɨbamʲida βadʲemanʔ xarβadmʔ. istomʲin irʲiβaʔ 1917 poʔ jara irɨʔ sʲibʲimdʲej jalʲaxana sojaβɨ. xusuβej nʲeneʦɨjeʔ totrʲeβʔ sojaβanda 104 malӈgana nʲisʲaxajuda, nʲebʲaxajuda majmbaβexeʔ. Ӈarmbata sʲiddʲiʔ nʲadabadadamdʲiʔ xoӈaxaʔ. xorkɨmʔ, noxomʔ xadabaӈgu. xalʲamʔ βataӈgu. nʲaxarʔ podanda xemʲad ӈaʦekedʲiʔ xaӈgulaβɨʔ. 105 sʲidndʲet poxonanda sʲidʲa jadʦʲamʔ nʲaʔamba tʲuʔu jurkβɨʔ. xurka majandorpata ӈodʔ, nʲudʲa βanʲakoʦʲa iӈudomɨ. xasaβa juʔ poxonda teβmaxadanda, toxolko peβɨʔ. jolʲʦe saβoβna ʃkolamda malʲeβeda. sʲiʔiβ klassmʔ jolʲʦemaxadanda, salʲexardaxana pʲeduʨilʲiɕːenʔ toxolko labʦeβɨʔ. malʲeβeda. tamalӈgɨ partʲijaʔ polʲitprosβʲet ʃkolaxana manzara peβɨ. nʲaxarʔ urokmʔ luʦa, nʲenej nʲeneʦɨjeʔ βadamʔ, padtaӈgoβam, mʲinrʲeβɨ. toxolkoβanda, manzaraβanda malӈgana ӈobʔ padnabʦʲamda nʲaʔambaβeda, padnaβɨ. tʲikɨ xaβna ӈolʲapʲaxana padtaӈgurmɨ. tʲet βadamʔ tʲenʲeβaβɨ. laxanabnanda βalʲoj ӈeβɨ. tamalӈgana ӈerm tʲer ӈaʦekɨʔ lʲitʲeraturnoj kruʒokdoʔ tanʲaβɨ. nʲumda "jamalʔ tatu". Ӈamgerʲi sʲoʔ, jarabʦʔ, xobʦokoʔ, ilʲemʲaʔ, stʲixʔ padɨbaβɨʔ. "krasnoj sʲeβʲer" gazʲetanʔ manzara pemaxadanda tamna padnaβɨ. sʲita totrʲeβʔ βadʲiʔ tʲenʲeβana nʲeneʦʲ xanʲarʲina taraβɨ. Ӈobӈguna tʲumʲenʲ maradʔ nʲajuβʔ manzara nekalmedoʔ. xojnʲana ilʲena, ӈerm tʲer nʲeneʦɨjeʔ tenz knʲiga sʲertabada jerβӈe taralmɨʔ. Ӈulʲiʔ nʲurtʲej stʲixamda 1936 poxona okrugana gazʲetaxana padβedonzʲ. nʲumda "tɨ", 1948 poxona nʲeneʦɨjeʔ ӈudaxana sʲertaβɨ maneʔlamtʲar manelabtambaβɨ. tʲikɨ βɨstaβkaxana iβan grʲigorʲjeβʲiʨ nʲaxatata saβoβna ӈaβe padtaβɨ. nʲita nʲerdʲe prʲemʲijamʔ nʲaʔamβɨsʲ. tʲedaӈoʔ sʲertaβɨ ӈamgerʲida okrugana muzʲejxana sʲurɨʔ. Ӈoka kartʲinamʔ padtaβɨ. nʲubʲidoʔ tʲiʔ: "arʲest βaulʲi", "portrʲet nʲenʦa", "starʲik komʲi", "lʲenʲin na jamalʲe", "gorod salʲexard", "xantɨ", "portrʲet", "molodoj nʲenʲeʦ s knʲigoj". "toxoʦaxa sedβɨ ӈamgerʲida": sɨnʔ, "starʲik", "portrʲet junoʃɨ", "malʲʨik xantɨ", "dʲetʲi", "βʲidɨ salʲexarda". 106 1955 poxona i.g. istomʲinmʔ pʲisatʲelʲ sojuzan nʲaʔamβedoʔ. pɨda nʲaxarʔ βadaβna padnaβɨ. padβɨ knʲigɨda tamna taslaβdaβej ӈedaraxaʔ. 107 xanʲaӈɨʔ manzʲetɨʔ sʲidʲa juʔ knʲigamʔ padβɨ. nʲabʲiʔ manzʲetɨʔ nʲaxarʔ juʔ ӈedaraxaʔ. sʲanrʲi ӈebta ӈodʔ, padβɨda malʔ xamʲedambʲinaʔ. xanʲa saβaʔ. Ӈob knʲigada "ʒɨβun". sʲiʔiβ po padɨbaβeda. knʲigaxananda xarta ilanda padβɨ. xanzʲerʔ xaӈgurmɨ, majandormɨ, xanzʲerʔ jalʲa seβmʔ manʲijeβan xarβaβɨ, mal tʲikaxana padɨʔ. pudana poxonanda xabʦʲa ӈulʲiʔ tɨjaromdaβeda. tamna padnaβɨsʲ. 1988 jaӈgumɨ. 108 x. plʲalʲiʔpadβɨ