1 Нэрмʼ ёˮ ервˮ маˮлюрӈаць 2 Ямалваˮ пудана похоˮна саць юнета яӈэ хая. Ханярина теневадоʼ. Яваˮ тамна сававна намдвандоʼ еˮэмня ученойˮ, паднана ненэцяˮ ӈобри хэври турцетыˮ. Тюку понаˮ нарахана ӈэрм ёˮ закон сертабада ненэциедоʼ Салехарданʼ маˮлюрӈаць. Сидя яляˮ ямбан тасалкуць. 3 Тад нерня ӈэрм яхана ханзерʼ илеваваˮ ӈоб маниеӈгудоʼ. 4 Хэбяндоʼ нерня тиртя ӈаноʼ ӈамдолава хэвхана тет мякна мядоӈаць. Тыʼ пэртяˮ тэхэˮна ӈэдалёлтамбидонзь. Сёётэйˮ сё мэˮӈаць. Яханаˮ тэворомамдоʼ понʼ тенеӈгудоʼ. 5 ---- 6 Ныланаванзь мэˮ 7 Пуровской районхы Тарко-Саляʼ хардахана тохолкода ӈацекыˮ та ханярина ныланаӈгуˮ. Тыʼ пэртиˮ нюˮ вынд хандаˮ. Хардахана иленидоʼ иба ёˮ няʼ нэкалтадоʼ. Ӈокханда таняʼ ӈэдаравандадоʼ юрмян. 8 Небой поʼ тикы районхад ӈобтаремʼ таӈок ӈацекыˮ ныланаць. Ӈани хардахаˮна иленаӈэ ханя ныланаванзь хэбяраˮ няна падараˮ. 9 ---- 10 Едэй школадоʼ таняӈгу 11 Ямальской районхы Сё-Яхаʼ хардахана мале ӈахакуй похоˮна ӈацекыˮ тохолко мэта хардадоʼ парась. Тад пуд ханярина тохолкуць. Тюˮукуна мэна ервˮ идоʼ едэй школамʼ сертабаваʼ нямна ёльце нярканаць. Харяниʼ падроʼ падыбиць. Ӈамгэ пирхана округахананаˮ школамʼ тикы хардахана таслаць. 12 Тикы ирыхаˮна ярсе ту ӈаноʼ таняˮ миръя ӈавэˮ тэврамбаӈгуˮ. Май ирыʼ пудана яляхаˮна школа ӈэсь ямʼ салмрамба пяць. Хардандоʼ ермня ӈэда сехэрымʼ сулурӈадонзь. Ханзерʼ едэй школамʼ сертабавамдоʼ газетахананаˮ етре падыбаӈгуваˮ. 13 Н. Окотэттоʼ падвы 14 ---- 15 САВАВНА ТОХОЛКУˮ 16 Ӈацекыей! Салехардаханаˮ санаторно-лесной школа таня. Тикахана округанаˮ тиӈгэвна ӈэда нюдякоʼ, ӈарка хардахатˮ товы нидаˮ илеˮ, тохолкуˮ, сянако пэрӈаˮ. Тохолковандоʼ ирманя сиддоʼ лекаратамбиˮ. Сёнзьтоʼ мюй ӈамгэдоʼ хад ӈаˮ. 17 Ненэй ненэциеˮ нюˮ хартоʼ вадамдоʼ тохоламбиˮ. Сиддоʼ тохоламбадандоʼ нюмда Людмила Ивановна Яптунай. Толаӈговандоʼ хавна хуркари стихотворенияˮ, пьесыˮ концертахаˮна мэӈетыˮ. Таддикад мэкад илемиˮ тензебтембасетыˮ. 18 Санаторно-лесной школахана тохолкода ӈацекыˮ иландоʼ сава. Ныланава яляхана Салехардахана ӈэда ӈамгари лэтамбалванʼ, некытоʼ, нябакутоʼ тохолкова училищехаˮ ханцетыˮ. 19 Тад тованда ирыхана мяктоʼ хандаˮ. Ӈопой ӈацекымʼ лаханако 20 няˮӈавась, таремʼ мась: 21 - Мякниʼ тэвмахадани школамиʼ, Людмила Ивановнамʼ, небяхани ӈули 22 сававна вадетав. Тохолковаваˮ ниднаˮ нись соʼ. Етре нянанаˮ мэсеты. Ӈарка няхатанаˮ ӈахана илеваваˮ юрсетываˮ. 23 Тюку Х. Ясавэй тадтавы сидяӈгахана тюˮуна маниенахаюдаˮ траӈахаˮ. Ӈылняна Людмила Ивановна Яптунай ӈацекы тохоламби. 24 Ф. Сэръяламдикʼ падвы 25 ---- 26 Янаˮ ӈарка яля 27 Россия янаˮ ненэциеˮ илаӈганандо, хуркариˮ хэбидя ялэдоʼ таняˮ. 28 Илеваʼ ямбанʼ маяндороˮмидоʼ, ямдоʼ ӈэдабавамдоʼ, сава серо сертабавамдоʼ тикы яляхаˮна хибяриˮ тензебтемба пэрӈаˮ. Неноховавна, Германияˮ саювʼ 53 поʼ тяхана янаˮ солдатˮ хабтамамʼ, май ирыʼ 9 ялямʼ, хусувэй хардаханаˮ ядабтамбасетываˮ. 29 Тале, пиʼ саювˮ тебвыць. Маняˮ солдатнаˮ хонёдахандоʼ еремяць. Тамальӈгы сайнорома поʼ яваˮ ӈэдабавы нинаˮ тей ялядарев тенедоʼ. Хусувэй поʼ серʼ тяшомданаˮ. Ӈокханда Россияхана хаевы сидя миллион тер сайнормы ненэцяˮ. Май иры 9 яляхана невхы паныдоʼ орденсавэйʼ, медалясавэйʼ серсетыдоʼ. 30 Маняˮ Салехардахана иленлаӈэ Германияʼ саюв хабтама ялямʼ ӈаниʼ мэцетываˮ. Ӈарка ненэцяˮ, нюсавэй сайнормы ненэциеˮ лабтанʼ тосетыˮ. Сероʼ нюртейʼ памятник 31 ӈыл, ӈоб тута туʼ хэванʼ иленя ӈамдэдо мэсетываˮ. 32 Тюку поʼ ӈани поʼ тотревʼ, маˮлёвы ненэць ӈокась. Пэˮ тяхана ӈэда Воркутаʼ хардахад янаˮ варм лэтамбада солдатˮ турӈаць. Пыдоʼ маˮлёвы ненэциеˮ нерад ӈарка концертмʼ ӈадимдець. Мэтидоʼ невхы сайнорома мальӈгы сёˮ, лэˮэмна ханˮӈаць. Пихиня мерця выварӈась. Сётоʼ мунˮ хуркавна ӈод ӈахаʼ соць. 33 Тамна сянхав яляʼ хардахананаˮ хэбидя ялямʼ мэˮӈаваць. Теда тюˮуʼ миндя илггы ненэцяˮ хынёсиʼ илевамдоʼ хамедамбидоʼ. Иринадоʼ, харасиʼ нивыˮ сайнорˮ. 34 Тюку Я. Хабэцяˮ тадтавы сидяӈгахана маниенидаˮ май ирыʼ 9 ялямʼ ядабтамбадаˮ. 35 Ф. Окотэттоʼ падвы 36 ---- 37 ЗНАМЯʼ МЭˮМЫ ИЛʼ 38 Фашистˮ маняˮ яханаˮ сайнорць мимандоʼ серʼ ӈутоʼ ниня мэна ӈока ё тер ӈудахатоʼ хаˮавраць. Хусувэй таремʼ пирдалевы яхандоʼ хартоʼ фашистской знамядоʼ ӈыдабиць. Тикы знамяˮ ӈылна ӈани ёˮ терˮ саць вэвавна илелъядаць. Едэйвана ӈыдавы знамяˮ ервˮ ненэцяӈгˮ ӈамгэхэрт ябомʼ, таромʼ, ниць тамбюˮ. 39 Ӈани яхаˮ сайнормаʼ ёльцевамʼ манэˮлабтамба, фашистˮ выдаравамʼ вадець, Москва маркы Красной площадьхана Советской Армияваˮ харта Няръяна Знамидаˮ минарць парадмʼ мэˮӈась. Тет поʼ ямбанʼ сайнормы солдатˮнаˮ ӈаркаˮ медалядоʼ, ордендоʼ 40 явыкаˮнатоʼ няхатоʼ теберць Сеӈгадаревʼ тайнаць. 41 Тамальӈгы параданʼ маняˮ янаˮ терˮ хавна ӈока ёˮ терˮ ненэцяˮ сырӈаць. Пыдоʼ ётоʼ терˮ, ӈани ёˮ терˮ фашистахат вэӈгравы солдатхаˮна, офицерхаˮна, генералхаˮна, маршалхаˮна ӈулиˮ ӈока сейхад сава вадиˮ хэтыбиць. 42 Ӈавоˮ пиркана Красной Площадьʼ мюй ӈулиˮ сынӈосялма. Маняˮ солдатнаˮ ӈадсуй фашистской знамя нюдерць ӈадимяˮ. Красной площадьʼ ерʼ ӈэсондʼ тэвхава неры ядма минандоʼ лэркабтʼ Кремль няювʼ сюрхалъядˮ. Ленинʼ Мавзолейʼ ӈылʼ нёхолтана фашистской знамя ӈобˮ пуд таʼ моёˮядоʼ, ӈонертоʼ ӈаркаӈэ хая. Сенянахаванда немцаӈэ тикы знамидоʼ мине Красной площадьʼ нимня пэвра ядувнзь пэрӈаць. Теда тикы знамядоʼ Кремльʼ хэвхана Красной площадьʼ пиня ненэцяˮ тэри танпидоʼ. Тикы фашистˮ сякапа саць вэвась. 43 Тедаʼ лахана тамальӈгы похоˮна маняˮ Советской Армиянаˮ Берлинанʼ писавэй-яляʼ сайнорць минзь тэвравы Няръяна Знамяˮ Москва маркана ӈэда Советской 44 Армиянаˮ музейхана ӈа. Хуркари ёˮ терхаˮ манэˮлабтˮӈэ тара. 45 Хусувэй яляʼ тикы музейнʼ туртаˮ маняˮ янаˮНяръяна Знамянʼ 46 маймба сырцетыˮ. Сянˮ яхат манэсарцетыдоʼ. Знамямʼ манэˮмандоʼ серʼ ихиˮнато невхы тет саӈговота сайнорома по тензебтесетыˮ. Ӈамгэʼ пиратʼ мунзиˮ нусетыˮ, армияндоʼ няʼ саць тэтна мадавы ялэтоʼ нямна 47 иридоʼ ядэрцетыˮ. Таддикад мале понʼ мунзиˮ ядэсумбасетыˮ. 48 ...Ӈани тарця серˮ танясь: сайнормаʼ малеварида хаись. Маняˮ армияваˮ Германияʼ Берлин мартʼ тэвотась. Фашистˮ мэбцьʼ ӈаркаˮя хардʼ ӈэваʼ ниʼ маняˮ. Няръяна Знамяваˮ ӈыдаваʼ еˮэмня солдатнаˮ варемдоʼ мэць сайнорӈаць Няръяна Знамяваˮ тет поʼ армиянаˮ ирˮлемахаданда, 49 советской солдатнаˮ Берлинʼ ниʼ пилиˮ иладонзь. Таремʼ миманда ямбанʼ Советской Армияваˮ ӈока яʼ термʼ фашистˮ ӈудахат вэӈгрась. Маняˮ солдатˮнаˮ сиддоʼ немеӈˮ ӈудахат ӈуямлаваʼ еˮэмня Советской Няръяна Знамяваˮ ханярина манэпатоʼ майвандоʼ серʼ хайладоʼ мунзиˮ мюськосетыˮ. 50 Фашистˮ Берлинандоʼ ниʼ маняˮ Няръяна Знамяваˮ илвоӈгаданаˮ Советской Армиянаˮ нерад хуркари мэбета мирбетуни саркэˮлаць. Маняˮ солдатнаˮ таремʼ ӈодˮ сидитоʼ нямна сюдарта муӈгоˮ помна нерняриʼ миӈаць. Паранана харадˮ якэ лядпа, хаӈанана туˮ лэёˮ помна Берлинʼ ӈарка хардʼ ниʼ маняˮ янаˮ Няръяна Знамяваˮ 51 пилиˮ лабналˮтадонзь. 52 Тадхава фашистˮ пилиˮ выдараць. Маняˮ армияваˮ туни ханаванда хавна фашистской знамиˮ ӈани маръядась. 53 Л. Кассильʼ падвовна 54 ---- 55 Культура илʼ 56 Сёётэй не ӈацекы 57 Ӈэрм тер ненэциенаˮ нюˮ ӈарвомахадандоʼ ханяӈыдоʼ нисянатоʼ, небянатоʼ пэртя манзанˮ тохоласетыˮ. Ӈанидоʼ институтахаˮ манзаяʼ няюв тохолко хэсетыˮ. Салехардахана Света Лаптандер иле. Сибимдей классахана тохолку. Сиˮив пота ӈэванда мальӈгана харта индя ӈылʼ хуркари сёё мэцеты. Небяда Надежда Падровна не нюнда сёхоʼ инзелеванда серʼ, идя ядэлавыʼ, нюни сёда танявынё. Таддикад тохоламба пявэда. 58 Ӈарка конкурсахаˮна, концертахаˮна Светанʼ маˮлёвы ненэцяˮ ёльце инзелесетыˮ. Тикы не ӈацекы ӈани сё мэта нитаˮ ни хамолыʼ. Небянда няʼ имбытатамдиʼ сэдӈаханзь. Сёётэй не ӈацекэваˮ ӈани параӈодиˮ яхаˮ на теневадоʼ. 59 Тамна савовна хыноˮманда еˮэмня Света етре вындʼ няхата ханцеты, таняна мэманда сёнда вадиˮ саць савовна хамедасетыда. Тюку Я. Хабэчаʼ тадтавы сидяӈгахана Света Лаптандермʼ ти маниенараˮ. 60 Х. Нямбараʼ падвы 61 ---- 62 Нацекы падна 63 Мань небяв 64 Мань выӈгана илена не ӈацекэдм. Нюмиʼ Марина Сэротэтто. Небямиʼ ӈули сомбой не. Сиˮми ёльце сяӈа. Харданʼ тобнанда сиˮми нюцясеты. Ханяримна ядэрцетыниʼ. Мань теневана тыни мэмы ӈэсеты. Сывʼ тохолкобнани мяканиʼ етре хэбянʼ харвасетыдм. 65 Мякнаниʼ небяни няʼ сэдорасетыниʼ. Сэдоӈониˮ няври ӈоб толсаӈэ хаяˮ. Небямиʼ манзеты: "Сэдора сававна тоховндархан. Варер мэс." 66 М. Сэротэтто, 3 кл. 67 ---- 68 Тохолко малейнаˮ 69 Тохолко поваˮ малей. Нерде интернатанʼ тэвбаниʼ савась. Поваˮ малей, ӈани вэва ӈэвы. Ненэй вада урокаваˮ савась. Луца вада урокаваˮ ӈани савась. Мань няниʼ луце неˮ саваць. Ӈарка школахана хацяʼ саваркась. Мань ӈули саць ӈаркавна сяндиниʼ Лариса Николаевна, Нина Федоровна, Валентина Михайловна. 70 К. Езынги, 3 кл 71 ---- 72 Ямданаваˮ 73 Небявʼ хубтахана юркы. Тумда пята. Тяханяӈы хэвхадʼ хадамиʼ ӈани юркы. Сяйваˮ пи. Ӈаворманаʼ серʼ нисями ма: 74 - Тюку яляʼ иба. Несэй янʼ ямдаӈгунаˮ. 75 Малʼ шга тарпынаˮ. Ханонаˮ вэӈгалаваˮ. Неˮ ваˮаватоʼ тер юхуна мюʼ тэваˮ. Мань ханониˮ соʼ пакледм. Тахаёˮ сирадм. Небяв хуˮ нер сябунʼ хурэйда. Ӈобʼ хасава малко хая. Танырцянда Икцямда нянанда ханада. Ейнаˮ, ӈуна хаˮаврэйнаˮ. Вадмʼ сертаваˮ. Тынаˮ тоˮ. Хабтонаˮ еркалъянаˮ. Сярода пэйнаˮ. Нютнинаˮ пуйдаваˮ. Тынаˮ подерӈаваˮ. Ӈудонданинаˮ ӈэдалэядˮ. 76 А. Сэротэтто, 3 кл. 77 ---- 78 Харикохоʼ, Писякохоʼ 79 Мань выӈгана мэваниʼ мальӈгана тэвасикомʼ вадабидамзь. Нюмда Харикось. Молокахана ӈавламбасетыв. Ӈули мэкадась. Едхаˮ яӈомзеты. Венекоʼ сянзетыдоʼ. Ӈамгэ пирхана лахацяʼ ваӈгахад нохоʼ писякоцямʼ ходамзь. Ӈули падвы. Тикахавмʼ Писякориӈэ нюмдевась. Падарʼ ларас мюня илесеты. Тюˮуй нявда поӈгахана синдавысь. Нянь хамболокоʼ ӈаворцеты. Харикохоюниʼ, Писякохоюниʼ ӈулиʼ сяӈахаюнʼ. 80 Т. Худиʼ падвы, 3 кл. 81 ---- 82 Ӈарка нинаˮ илʼ 83 Сямдаркухуʼ 84 Салехардахананаˮ халяхатˮ консервыˮ сертабюлва завод таня. Округанаˮ тиӈгэвна ӈэда халяˮ заводахатˮ ту ӈанохаˮна халэˮ тюконʼ тадъядоʼ. Таддикад хусувэй халяʼ тэнзм сямдрава нерня сэротамбидоʼ. Мале сян яляʼ хэмяхадʼ ӈыдабидоʼ, пывомдамбидоʼ. Тандаяʼ сававна етя сертавы лабэкана сямдрамбидоʼ. 85 Тикы лабэкана манзаранаӈэ сидя не тараӈахаʼ. Нюбедиʼ тарця: Надежда Попова, няби Елена Исматуллина. Ӈавнандиʼ тарем манзараванди еˮэмня тохолкухунзь. Пыдиʼ таремʼ лаханаӈахаʼ: 86 - Сидниʼ тохолко ёльцемахаданиʼ таминандоʼ заводан няˮмаць. Сероʼ нюртей пон сямдарко теневана ненэцяˮ тамна тяха сидниʼ тохолаць. 87 Тедаʼ мале сидя поʼ ямбан заводахана манзараӈахаˮ. Манзаямдиʼ няври тохоламба пядиʼ. Лабкахана ӈодь сямдравы халэˮ ӈадимб, ненэцяˮ таминандоʼ тэмдабидоʼ. Саць ӈавыдоӈаˮ. 88 Тюку П. Иванов тадтавы сидяӈгахана Н. Поповам, Е. Исматуллинамʼ маниедаˮ. 89 В. Вануйтоʼ падвы 90 ---- 91 Ябто 92 (Лаханако) 93 Ханена хасава ябтомʼ есандʼ няˮма. Ябто ханенамʼ манэць, хынондолы: 94 - Сиемиʼ ӈэдарама. Енар ӈарка намзамиʼ янгу. Енар тармиʼ ӈани яӈгу. Сиемиʼ ӈэдарабнанд няхарʼ сава иӈудм татадм. 95 Ханена хасава манма: 96 - Таремʼ ӈэяˮ. 97 Ябто ма: 98 - Сававна инзелеʼ. Нердена вадамиʼ ти. Ӈамгэр яӈгу, нёр сяйˮ. 99 Ханена манма: "Тикы таремʼ ӈаʼ?" 100 Ябто ӈани вахалъй: "Няби индӈу ти. Хэвы сермʼ пуня нёр салрамбю. Пуня ни тут." 101 Ханена манма: "Тикы вадар. явнанда ӈа." 102 Ябто ма: "Няхаромдэйхана сававна инзелеʼ: 103 - Сияк ваданʼ нён пунрю." 104 Ханена хасава ӈани ма: 105 - Вадавнанд ӈа. 106 Тикы вадиˮ пуд, ябтомʼ есхад ӈэдада. Ябто тода хорпа, ханена хасава ӈэва нимня, ӈопой сюрхалъй. Хасаваʼ пиняку лахця ни ӈамды, таремʼ вахалъй: 107 - Ханена хасава, ненэ салананё. Ханзерʼ сиˮми ӈэдаран? Сеня ӈобӈгуна, тыра мандал ӈар, золотэй ютермʼ паледамзь. Сиˮми хадавы ӈэбат, сиˮми ӈамы ӈэбат, золотэй ютермʼ нисярав хуӈгу. Парэӈода луцанʼ нисярав тэмдараӈгу. Ӈули тэтертанасьˮ. 108 Тякавахад ханена хасава тэри ӈэмторӈа: "Няр яˮавлынё! Ханзерʼ салембидм. Сит ӈамгэ ӈэдарадм? Ябтококо, талякоко, таля! Нянаниʼ илеин. Ситʼ ӈули мэнеӈгудм. Сидя пениʼ нина ситʼ минартадм. Мань ӈаворта ӈаврами ӈавортан!" 109 Ябто письлы: 110 - Ненэсяри ӈод, ханена хасава, салан ӈэвэн. Ханзерʼ неры няхарʼ табекомиʼ юрыд. Ӈамгэр яӈгу, нёр сяй. 111 Хэвы серм пуня нёр салрамбю. Сияк вадан нён пынрю. Мань сит нелтедамзь. Ханяд золотой ютер сёнзяни мюня таняӈгуʼ? Ханзерʼ пунрэйн? Тикы вадиˮ хэта. Ябто пулё тяхама. Лаханако та валакада. 112 Н. Салиндерʼ падвы 113 ---- 114 Нюдякоця нядаӈгода 115 Тюку тадтёда сидяӈгахана Родион Окотэттамʼ Маниедаˮ. Пыда самбляӈг пода. Мале ӈацямда сярода нядабида. Ӈарка хасевˮ тотревʼ темета пэвры. Мякна ӈамдёда ниʼ ӈаˮ. 116 Х. Вэнуевоʼ падвы 117 ---- 118 Ханяӈэдоʼ талэрмы? 119 Палытанахаˮ ӈопой пухуця товы, мамы: 120 - Манзаранаханиʼ талейˮ мякниʼ тюӈгавыˮ. Тикы хораˮ! 121 Ӈамгэ пирхана матʼ ненэцямʼ нямвыˮ. Ӈацекыей тикы талей пыдараˮ ӈод июрӈараˮ. Ханяӈэраˮ хода. газетахана письмомʼ падая. Сямянхат нерде письмонʼ ӈэдаравымʼ нюртей толаӈгуваˮ. 122 ---- 123 Тарця ӈэсь пэрӈа 124 АЛЁ-АЛЁ ХИБЯН? 125 Ӈобаӈгуна ӈопой вэвако сермʼ сертадамзь. Ӈоб не ӈацекы няниʼ телефон тулырмʼ тась. Мань ӈаркамбой хасава ӈацекэнʼ, пыда пыхыдамда хонравдавэй миˮӈавась. Няби ӈод манзеты: "Тикы не ӈацекы телефонʼ тулыр тадва!" Теда ихиняниʼ саць вэва. Сядоларыдмʼ. Тад нерняʼ тарцядм нидм ӈэӈгу. 126 Не ӈацекы нямиʼ ӈамгэ пирхана намдавы, хибя хасава ӈацекэнʼ телефонда тулырмʼ мимы. Понʼ нянда ханцадамзь, манзетыдм: 127 - Ябткоен, сиˮми савусʼ! Ӈаниʼ тарцядм нидмʼ ӈэӈгу! 128 Мани ӈобкана тохолкунинзь. Ӈобаӈгуна школахананаˮ объявлением толадм: "Анна хасава ӈацекэхэна ядэрманʼ харва. Телефонда мякнанда таня!" Телефонаниʼ тулырм ӈани тикан падвэда. Ӈодь мякни тэвмахаданиʼ, телефон мале тёрылыʼ. Няˮмав. Ӈопой хасава ӈацекы сиˮми пюрмы. Лаханавдавэй яханда мэв. Таддикад яля ямбан, пэвсюманда ӈэсонд телефонваˮ исялмда тоˮолха. Нисяхаюниʼ, небяхаюниʼ пилюладиʼ. Няхарʼ яля ямбанʼ ӈопой тёрда. 129 Няхаромдэй яляхана ӈани ӈопой объявлениямʼ толадм: "Анна хасава ӈацекэхэна ядэрман ниʼ харваʼ. Телефонда тахабэй." 130 Маниˮ поёниʼ савумаць. Ӈацекыей, тад нерняʼ телефонда тулырмʼ хараси хибяхартанʼ нёра мипю! 131 Анна